Ahmet Vefik Paşa (1823-1891)

[*MeleK*]

Fransız sahne şairi Moliere'in eserlerinden on altısını 1869'dan itibaren tercüme ve adapte etmekle

Bursa'da tiyatro yaptırmakla şöhret kazanmıştır. Vefik Paşa lise tahsilini Paris'te tamamlamış

orada ve Tahran'da elçilik

Londra'da sefaret katipliği yapmış

iki defa Maarif Nazırı

iki defa Başvekil olmuştur. Başvekil sözünü ilk olarak o kullanmıştır.

Bugün yurt dışındaki bütün temsilciliklerimiz

bayrağımızı çeker. Adettir bu. İşte bu adeti ilk defa ihdas eden de Ahmet Vefik Paşa olmuştu. Tahran'da Osmanlı İmparatorluğu'nun Büyükelçisi olarak görevliyken Osmanlı toprağı olarak ilan ettiği elçilik binasına törenle Osmanlı bayrağını çektirmişti. Sonra bu adeti diğer elçilikler de uyguladılar.

Ahmet Vefik Paşa

çok çalışkan ve tuhaf huylu bir adamdı. Fransızca

İngilizce

İtalyanca

eski Yunanca bilirdi. Arapça ve Farsça'yı çok iyi okur

anlardı. Türklük bilinci

çağına göre onu yepyeni bir tarih ve dil anlayışına götürmüştü. Çok okuduğu için yabancılar kendisinden “Devrilmiş kütüphane” diye söz ederlerdi.

Onun için en doğru hükmü Keçecizade Fuat Paşa vermiş ve: “O

binek taşı büyüklüğünde bir pırlantadır

ne yüzüğe takılır

ne kaldırım yapmaya yarar!” demiştir.

Vefik Paşa

siyaset hayatında devletin onurunu büyük bir titizlikle korurdu. Şam ayaklanmaları sırasında Fransa'nın asker çıkarmak istemesi üzerine

Paris Elçisi olduğu için orada yapılacak müzakerelere katılması emredilmişti. Vefik Paşa

hükümet

ayaklanmaları bastırmak için Şam'a asker yetiştirinceye kadar

elçi olduğu halde

ortalarda görünmedi ve müzakerelerin gecikmesini sağladı.

Bir toplantıda Üçüncü Napolyon

Ahmet Vefik Efendi'ye: “Osmanlı İmparatorluğu çöküyor

çatırtılarını işitiyorum!” demişti. Vefik Efendi

tam bir elçiye yaraşacak süslü cümlelerle: “Bizim memleketimiz buraya uzaktır

işittiğiniz çatırtılar Fransa'ya ait olsa gerek

.” cevabını vermişti.

Yine Paris'te

Müslümanlık aleyhine bir piyes oynanacağını öğrenince bunu önlemek istemiş ama

resmî makamlar aldırış etmemişlerdi. Bunun üzerine ilk gece tiyatroya giden Vefik Efendi

oyun başlamadan sahneye çıkıp eserin oynanmasını önlemişti.

Ahmet Vefik Paşa'nın garip sanılan huyları

aslında yaşadığı zamanın gereklerine göre ilerici olmasından doğuyordu.

Mesela

Bursa'da bugün onun adıyla anılan tiyatro binasını yaptırdıktan sonra “Fasulyacıyan Topluluğu”na kendi tercüme ve adaptasyonlarını oynatması

İstanbul'da hoş karşılanmamıştı. Çünkü

koskoca vali

her gün provalara gidiyor

bir rejisör gibi oyuncuları dinleyerek yanlışlarını düzeltiyor

ondan sonra hükümet memurlarını bu oyunları seyretmeye mecbur tutarak tiyatronun yaşamasını sağlıyordu. Hükümetin

birçok memuru değiştirmek için Bursa'ya tayin ederek gönderdiği kalabalık bir memur topluluğunu “Benim size ihtiyacım yok” diye vapura bindirip geri yollamıştı.

Hatta yine hükümetin başka yere naklettiği Vizental Efendi'yi “Ben senden memnunum

vazifene devam et” diye Bursa'da alıkoymuştu. Sait Paşa İçişleri Bakanı olduğu zaman bakanlığa açık bir tezkere yazarak “İkide bir Sait imzalı bazı telgraflar geliyor. Kimdir bu adam?” diye sormuştu.

Bu gibi olaylar sonunda Bursa Valiliği'nden alınan Vefik Paşa

İstanbul'da Rumelihisarı'ndaki konağına çekilerek tercüm işleriyle uğraşmaya devam etti. İkinci başvekilliği sadece iki buçuk gün sürmüştür. Bursa Valiliği'nden alındıktan sonra yaptıkları için soruşturma açılmıştı. Yapılan suçlamalardan biri de “Kadınlara mahsus metinler tertipleyerek ırz ehli hatunları tiyatrohaneye doldurmak”tı.

Gerek siyaset hayatında

gerekse idare hayatında memlekete büyük hizmetleri dokunmuş olan Vefik Paşa

ilk defa Türk dilinin sözlüğünü yapmıştır. Türk tarihinin bütünlüğünü

sanıldığı gibi bu tarihin yalnız Osmanoğulları soyuyla kurulup başlamadığı fikrini de ilk ortaya atıp savunanlardandır.

Nitekim yıllar sonra Kaşgarlı Mahmut'un Dîvânu Lügati't-Türk adlı ünlü eseri bulununca

Ahmet Vefik Paşa'nın ortaya attığı iddialarda ne kadar haklı olduğu ortaya çıktı.

Ahmet Vefik Paşa'nın Molière'den yaptığı çeviri ve adaptasyonlara gelince; bunlardan bilhassa ikinci gruptaki eserler gerçek birer telif eserdir

yani kendi malı gözüyle bakılması gerekir. Nasıl ki Molère

konularının çoğunu Latin

İspanyol ve İtalyan sahne şairlerinin eserlerinden almış

ancak bunlara kendi damgasını vurarak kendisine mal etmişse

Vefik Paşa da adaptasyon diye bilinen eserlerini tamamıyla kendine özgü hale getirmiştir