Çocuğumuzu Yalana Nasıl Teşvik Ediyoruz?
Çocukların bizim iyiliğimiz için bize yalan söylemeleri, yine bizden öğrendikleri bir yoldur. Çocuklarının iyiliği için, bazı küçük zararsız yalanlara başvurmayan ana - baba yok gibidir. Örneğin, o erbat ilacın kendi iyiliği için tatlı geleceğini duysa bile, ana - babanın kendi istekleri doğrultusunda gerçekleri çarpıtabildikleri kanısına varacaktır.
Çocuklarımıza doğru söylemenin önemini belirtirken, davranışlarımızla ve uyarılarımızla bunu göstermiyoruz. Hatta gösterdiğimiz kimi davranış onu yalana teşvik ediyor olabilir. Bunlara kısaca değinelim :
Yalanla karşı karşıya kalınca çocuklarımızı hemen sorguya mı çekelim, yoksa öfkemiz yatışıncaya kadar bekleyelim mi? Yoksa ceza mı verelim? Ne kadar sert bir ceza verelim? Acaba olayı görmezlikten mi gelelim? Nasıl davranıcağımızı belirlemeden önce, kendi kendimize şu soruları sorarak cevaplayalım.
Çocuğum benden birşey mi bekliyor? İlgi mi? Övgü mü? Kişiliğini tanımamı mı? Aradığı şeyi daha önceki yalanlarında ona sağlamış mıydım? Yoksa kendisini önemli mi göstermek istiyor? Ben, iyi bir model miyim? Ona verdiğim sözleri tutabiliyor muyum? Doğru söylemenin önemini belirtirken bunu davranışlarımla gösterebiliyor muyum?
Bütün çocuklar yalan söyler. Normal bir yalanla başa çıkmanın kesin bir yanıtı yoktur. Profesyonel görüşler bile genellikle kişisel görüşlere dayanır. Bu nedenle öneriler sadece rehber olarak ele alınmalıdır.
Yaşı küçük bir çocuğun söylediği yalanlar çoğunlukla fantezi ve uydurmanın bir bileşkesidir. Yalanı hoş olarak algılamak ya da çocuğu cezalandırmak yerine ebeveyn, çocuğun gerçeği görmesine yardımcı olmalıdır. Boşanmış bir ailenin 5 yaşındaki çocuğu, babasıyla kalırken aynen annesinin evinde olduğu gibi bu evde de kendi odasına bir televizyon istediğini söyler. Baba kızının annesinin evindeki odasında bir televizyonu olmadığından emin olduğundan Hem annenin evinde hem de burada kendine ait bir televizyon istediğini mi söylemek istiyorsun? diye cevap verir. Çocuk bu soruya doğru cevap vermek zorunda kalır ve sorun o anda çözülür.
Ergenlik öncesi ve ergenlik çağındaki çocuk yalan söylediğini bilir. Sorgulanan yalanın etkilerinin tartışılması ve uygun ceza (belirlendiyse) en iyi çözüm olabilir. Yalanın sebep olduğu kötülüklere filozofik bir açıklama getirmek etkili görünmez ve iki yüzlülük olarak adlandırılır. Ayrıca yazımızda belirttiğimiz gibi şiddetli cezalandırma gelecekte yalan söyleme olasılığını artırabilir.
Süreklilik gösteren yalanlarla doğrudan ilgilenilmelidir. Bu tip yalanlar risk faktörü taşıdığından bir profesyonel tarafından ele alınmalıdır. Patolojik yalan için tek bir tedavi yöntemi yoktur. Bu yalanlar daha çok anne babadan birinin yokluğu sebebiyle gelişir.
Son Söz
Çocuklarımızı doğru ve dürüst olmaları için yetiştiririz; fakat bir bakarız yalan söylüyorlar. Sırlar, yalan ve kendini kandırma, yaşamın gerçekleridir.
Nyberg, yalanla ilgili olarak Yalan, doğrunun egemen olduğu bir dünyada ara sıra ortaya çıkan basiretli bir hata olarak tolere edilmemeli. Yalan, daha çok dünyayı düzene sokmak ve şekle koymak için başvurulan, birbirinden farklı bireylerin aralarındaki problemleri çözmelerini sağlayan, acıyla başa çıkabilmeye yardımcı olan, bireyselliği yakalayabilmeye destek veren ve insanı yaşama bağlayan bir mekanizma olarak algılanmalıdır demiştir.
Aslında olgunluğun bir boyutu, yalanın olumlu yönlerini yakalayabilme, yalanların olumsuz etkilerinden nasıl ve ne şekilde kaçınacağımızı belirleyebilme becerisini kazanmaktır.
Çocuklarımıza doğru söylemenin önemini belirtirken, davranışlarımızla ve uyarılarımızla bunu göstermiyoruz. Hatta gösterdiğimiz kimi davranış onu yalana teşvik ediyor olabilir. Bunlara kısaca değinelim :
- Tehditler her ne kadar yetişkinlere mantıklı gelse de aslında işe yaramaktan çok uzaktır. Davranışın tekrarlanması için bir işarettir. Çünkü çocuğun kişiliğine bir meydan okumadır. Başkalarına aptal olmadığını kanıtlamak isteyen çocuk tehdide karşılık bir yalan kılıfı hazırlayacaktır.
- Rüşvet, yani Eğer şöyle yapmazsan...mantığı yarardan çok zararı olan bir uyarıdır. Bu tür sözler, ona, yeteneklerinden şüphe ettiğimiz mesajını iletir. Çocuk rüşvet şeklinde kullanılan ödülü elde edebilmek için pazarlığa, şantaja ve yalana başvurabilir.
- Çocuğunuzu, bir şey için söz vermeye zorluyor olabilirsiniz. Sözünü yerine getiremeyeceğini anladığında hileli yollar aramaya koyulabilir.
- Çocuğunuza savunmaya yönelik sorular soruyor olabilirsiniz. Matematikten 5 alıyorsun değil mi? Emin misin? vb. gibi. Bu sorularımız, onu savunmak için yalan söylemeye kışkırtıyor olabilir.
- Çocuğunuzun yaptıklarıyla alay etme, öğrenmeye önemli bir engel ve çocuk için ciddi bir ruhsal bunalımın kaynağıdır. Ne kadar aptalsın! Senden de bu beklenirdi zaten! Senin ne olacağın şimdiden belli vb. Bu sözlerle iletişimi zedelenen çocuk,anne ve babası için yalanlarla dolu intikam fantezilerini geliştirebilir.
- Oyuncağını kırdığını söylediğinde belki de dayak attınız ya da çok kızdınız. Çocuklar gerçekler için cezalandırıldıklarında kendilerini savunmak için yalan söylerler. Çocuğun yaptığı hata ile söylediği söz ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Bu ayrımın çocuk için yanlış anlamaya meydan vermeyecek biçimde açık olması gerekir.
Yalanla karşı karşıya kalınca çocuklarımızı hemen sorguya mı çekelim, yoksa öfkemiz yatışıncaya kadar bekleyelim mi? Yoksa ceza mı verelim? Ne kadar sert bir ceza verelim? Acaba olayı görmezlikten mi gelelim? Nasıl davranıcağımızı belirlemeden önce, kendi kendimize şu soruları sorarak cevaplayalım.
Çocuğum benden birşey mi bekliyor? İlgi mi? Övgü mü? Kişiliğini tanımamı mı? Aradığı şeyi daha önceki yalanlarında ona sağlamış mıydım? Yoksa kendisini önemli mi göstermek istiyor? Ben, iyi bir model miyim? Ona verdiğim sözleri tutabiliyor muyum? Doğru söylemenin önemini belirtirken bunu davranışlarımla gösterebiliyor muyum?
Bütün çocuklar yalan söyler. Normal bir yalanla başa çıkmanın kesin bir yanıtı yoktur. Profesyonel görüşler bile genellikle kişisel görüşlere dayanır. Bu nedenle öneriler sadece rehber olarak ele alınmalıdır.
Yaşı küçük bir çocuğun söylediği yalanlar çoğunlukla fantezi ve uydurmanın bir bileşkesidir. Yalanı hoş olarak algılamak ya da çocuğu cezalandırmak yerine ebeveyn, çocuğun gerçeği görmesine yardımcı olmalıdır. Boşanmış bir ailenin 5 yaşındaki çocuğu, babasıyla kalırken aynen annesinin evinde olduğu gibi bu evde de kendi odasına bir televizyon istediğini söyler. Baba kızının annesinin evindeki odasında bir televizyonu olmadığından emin olduğundan Hem annenin evinde hem de burada kendine ait bir televizyon istediğini mi söylemek istiyorsun? diye cevap verir. Çocuk bu soruya doğru cevap vermek zorunda kalır ve sorun o anda çözülür.
Ergenlik öncesi ve ergenlik çağındaki çocuk yalan söylediğini bilir. Sorgulanan yalanın etkilerinin tartışılması ve uygun ceza (belirlendiyse) en iyi çözüm olabilir. Yalanın sebep olduğu kötülüklere filozofik bir açıklama getirmek etkili görünmez ve iki yüzlülük olarak adlandırılır. Ayrıca yazımızda belirttiğimiz gibi şiddetli cezalandırma gelecekte yalan söyleme olasılığını artırabilir.
Süreklilik gösteren yalanlarla doğrudan ilgilenilmelidir. Bu tip yalanlar risk faktörü taşıdığından bir profesyonel tarafından ele alınmalıdır. Patolojik yalan için tek bir tedavi yöntemi yoktur. Bu yalanlar daha çok anne babadan birinin yokluğu sebebiyle gelişir.
Son Söz
Çocuklarımızı doğru ve dürüst olmaları için yetiştiririz; fakat bir bakarız yalan söylüyorlar. Sırlar, yalan ve kendini kandırma, yaşamın gerçekleridir.
Nyberg, yalanla ilgili olarak Yalan, doğrunun egemen olduğu bir dünyada ara sıra ortaya çıkan basiretli bir hata olarak tolere edilmemeli. Yalan, daha çok dünyayı düzene sokmak ve şekle koymak için başvurulan, birbirinden farklı bireylerin aralarındaki problemleri çözmelerini sağlayan, acıyla başa çıkabilmeye yardımcı olan, bireyselliği yakalayabilmeye destek veren ve insanı yaşama bağlayan bir mekanizma olarak algılanmalıdır demiştir.
Aslında olgunluğun bir boyutu, yalanın olumlu yönlerini yakalayabilme, yalanların olumsuz etkilerinden nasıl ve ne şekilde kaçınacağımızı belirleyebilme becerisini kazanmaktır.
