Kısırlık erken müdahale ile önlenebilir
dr özgür atlı özgür atlı drözgür doktor
Kız ve erkek çocuklarda ergenliğe geçiş sırasında görülebilecek bazı sorunlar; ilerleyen yaşlarda normal yollarla anne baba olabilmelerini doğrudan etkiliyor. Her çocuğun daha ergenlik çağında, üreme sağlığı konusunda anne babalarının yönlendirmesiyle uzman doktorlar tarafından takip edilmesi gerekiyor.
Maya Tüp Bebek Merkezi Tıbbı Direktörü Op Dr. Osman Denizhan Özgün, ergenlik çağındaki çocuklarda görülebilecek ve ilerleyen yaşlarda kısırlığa neden olabilecek “ergenlik gecikmesi, erken ergenlik, aşırı kıllanma, erkekler çocuklarda meme büyümesi ve düzensiz adet kanamaları” gibi rahatsızlıklar ve dikkat edilmesi gereken konularda bilgi verdi.
Ergenlik gecikmesi: Kızlarda 13.5, erkeklerde 14 yaşında hâlâ ergenlik bulgularının başlamaması söz konusudur. Nedeni yapısal ya da ailevi olabileceği gibi bazı doğumsal ya da hormonal hastalıklar olabilir. Mutlaka hekime başvurulmalıdır. Beslenme bozuklukları, aşırı egzersiz ve süreğen hastalıklar da ergenlik gecikmesine neden olabilir.
Erken Ergenlik: Kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından önce ergenlik bulgularının ortaya çıkmasıdır. Kızlarda genelde erken dönemde tek veya çift taraflı meme gelişimi, erkeklerde testislerde büyüme ve genital bölgede kıllanma gözlenir. Bu durumda mutlaka çocuk endokrin hekimi tarafından muayene gereklidir. Kızlarda genelde neden saptanamazken, erkeklerde çoğunlukla altta yatan bir hastalık vardır. Boy kısalığı ve psikolojik sorunlara neden olduğundan tedavisi gereklidir.
Aşırı kıllanma: Kızlarda görülür. Yapısal, ailevi ve etnik özelliklere bağlı olabileceği gibi hormonal dengesizlikler de söz konusu olabilir. Aşırı olduğunda mutlaka hekime başvurulmalıdır.
Erkeklerde meme büyümesi: Adölesanın erken evrelerinde sık görülür. Genellikle geçici bir hormonal düzensizlik söz konusudur. Çoğunlukla kendiliğinden düzelebilir ancak hekim izlemi gereklidir.
Düzensiz adet kanamaları: Kızlarda özellikle ilk adet görmeyi izleyen 1-3 yıl içinde sık görülür. Aşırı kanama ya da düzensizliğin uzun sürmesi kansızlık gibi sağlık sorunlarına yol açabileceğinden hekimin izlemi gereklidir.
Kız çocuklarında dikkat edilmesi gereken durumlar ve önemli hastalıkların takibi;
- Tüberküloz (TBC) infertiliteye neden olabilir. Rahimiçi yapışıklıklara, adet düzensizliklerine ve bozulmuş rahimiçi doku hasarıyla, tekrarlayan gebelik kayıplarına ve tüplerde doku hasarıyla yapışıklıklara ve tıkanıklıklara neden olur.
- Ayrıca vajinal akıntılarda mutlaka rahimi ilgilendiren durumların olup olmadığının teşhisi için doktor kontrolü gerekmektedir.
- Adet kanamalarının düzensizliği varsa, mutlaka doktor tarafından kontrol edilmelidir. Teşhise yönelik testler sonucunda ileriye yönelik kalıcı problemler ekarte edilmelidir.
- Adet kanamaları sırasında ve kanama harici aşırı ağrılar ihmal edilmemelidir. Doktor kontrolü sonucunda yumurtalığa ait kistler, tüplere ait iltihaplanmalar ekarte edilmelidir.
- Özellikle kız çocuklarında yumurtalık kisti tespit edilmişse, ameliyat kararları çok dikkatli olarak verilmelidir. Yumurtalığa ait kist ameliyatları, ilerleyen dönemlerde yumurtalık rezerv problemi olarak karşımıza çıkabilir, mümkünse ilaç tedavisi veya gözlem ile takip protokolü uygulanmalıdır. Mutlak ameliyat gerekirse yapışıklıkları önlemek için kapalı ameliyat türü olan laparoskopik uygulamalar tercih edilmelidir. Ve mutlaka kısırlık üzerine çalışmalar yapan infertilite uzmanlarından görüş alınmalıdır.
Erkek çocuklarında dikkat edilmesi gereken durumlar ve önemli hastalıkların takibi;
- İnmemiş testis sık görülen, doğumsal bir anomalidir. Görülme sıklığının doğum haftası ve doğum ağırlığı ile ilişkisi vardır. 1500 gram ve altında doğan erkek çocuklarda görülme sıklığı %60-70'leri bulur. Prematürelerde bu oran %33 iken, miadında doğanlarda %3'e kadar düşer. Yenidoğan döneminde %3 iken, 1 yaşındaki erkek çocuklarda görülme sıklığı %1.58 olarak bulunmuştur. İnmemiş testis olguları, fizik inceleme bulgularına göre testisin ele geldiği (torbalara arada inen ve çıkan testisler) ve ele gelmediği olmak üzere iki gruba ayrılır. inmemiş testisin tespiti son derece basit olup, ebeveynler tarafından bebeğin testisinin kontrolü sırasında şüphelenilen her durumda mutlaka doktora başvurulmalıdır, Özellikle testisin torbalarda hiç olmaması durumlarında mutlaka operasyon gerekmektedir. Operasyon zamanı çeşitli merkezlerde farklılık göstermekle birlikte, 12 ile 18 aylık dönem arasında yapılması önerilmektedir.
- Orşit (testis iltihabı) sonucunda ilerleyen dönemde kısırlığa aday olabilir, bu nedenle son derece hassas davranılmalıdır ve mutlaka doktor kontrolü sağlanmalıdır. Yumurtalıkta şişme, hassasiyet ve ateş yükselmesi genellikle orşiti hatırlatır bu bulguların tespitinde derhal doktora başvurulmalıdır. Masum gözüken kabakulak enfeksiyonunun testisleri etkilemesi nadir de olsa beklenir. Etkilendiğinde de özellikle sperm sayısı, hareketi ve şekli bozulabilir, bu da ilerleyen dönemde çocuğun kısırlığa aday olmasına neden olur. Eskiden sık rastlanan bu hastalık kullanılan aşı sonucunda artık eskisi kadar sık rastlanılmamaktadır. Kabakulak aşısı mümkünse yaptırılmalıdır. Orşitin diğer nedenleri genellikle, cinsel yolla bulaşan hastalıklar da (zührevi) dahil olmak üzere bakteriyeldir. Özellik cinsellikle yeni tanışan gençlerin iyi sorgulanması ve cinsel eğitim verilerek cinsel yolla bulaşan hastalıklara sebebiyet verebilecek davranışlardan kaçınılması, orşitten korunmada etkili olacaktır.
- Testisi etkileyen tıbbi durumlardan biriside hidrosel (testisin su toplaması) halidir. Orşite nazaran ateş ve hassasiyet olmaması nedeniyle, genellikle ihmal edilir. Hidrosel halinde de mutlaka doktora başvurulmalıdır zira sperm yapımını bozabilir.
- Bir diğer ihmal edilen husus; testise alınan darbelerdir. Bu konu ihmal edilmemelidir, testis dokusunun harabiyeti ve ilerleyen dönemde sperm yapımını etkileyen durumlar söz konusu olabilir.
Kız ve erkek çocuklarda ergenliğe geçiş sırasında görülebilecek bazı sorunlar; ilerleyen yaşlarda normal yollarla anne baba olabilmelerini doğrudan etkiliyor. Her çocuğun daha ergenlik çağında, üreme sağlığı konusunda anne babalarının yönlendirmesiyle uzman doktorlar tarafından takip edilmesi gerekiyor.
Maya Tüp Bebek Merkezi Tıbbı Direktörü Op Dr. Osman Denizhan Özgün, ergenlik çağındaki çocuklarda görülebilecek ve ilerleyen yaşlarda kısırlığa neden olabilecek “ergenlik gecikmesi, erken ergenlik, aşırı kıllanma, erkekler çocuklarda meme büyümesi ve düzensiz adet kanamaları” gibi rahatsızlıklar ve dikkat edilmesi gereken konularda bilgi verdi.
Ergenlik gecikmesi: Kızlarda 13.5, erkeklerde 14 yaşında hâlâ ergenlik bulgularının başlamaması söz konusudur. Nedeni yapısal ya da ailevi olabileceği gibi bazı doğumsal ya da hormonal hastalıklar olabilir. Mutlaka hekime başvurulmalıdır. Beslenme bozuklukları, aşırı egzersiz ve süreğen hastalıklar da ergenlik gecikmesine neden olabilir.
Erken Ergenlik: Kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından önce ergenlik bulgularının ortaya çıkmasıdır. Kızlarda genelde erken dönemde tek veya çift taraflı meme gelişimi, erkeklerde testislerde büyüme ve genital bölgede kıllanma gözlenir. Bu durumda mutlaka çocuk endokrin hekimi tarafından muayene gereklidir. Kızlarda genelde neden saptanamazken, erkeklerde çoğunlukla altta yatan bir hastalık vardır. Boy kısalığı ve psikolojik sorunlara neden olduğundan tedavisi gereklidir.
Aşırı kıllanma: Kızlarda görülür. Yapısal, ailevi ve etnik özelliklere bağlı olabileceği gibi hormonal dengesizlikler de söz konusu olabilir. Aşırı olduğunda mutlaka hekime başvurulmalıdır.
Erkeklerde meme büyümesi: Adölesanın erken evrelerinde sık görülür. Genellikle geçici bir hormonal düzensizlik söz konusudur. Çoğunlukla kendiliğinden düzelebilir ancak hekim izlemi gereklidir.
Düzensiz adet kanamaları: Kızlarda özellikle ilk adet görmeyi izleyen 1-3 yıl içinde sık görülür. Aşırı kanama ya da düzensizliğin uzun sürmesi kansızlık gibi sağlık sorunlarına yol açabileceğinden hekimin izlemi gereklidir.
Kız çocuklarında dikkat edilmesi gereken durumlar ve önemli hastalıkların takibi;
- Tüberküloz (TBC) infertiliteye neden olabilir. Rahimiçi yapışıklıklara, adet düzensizliklerine ve bozulmuş rahimiçi doku hasarıyla, tekrarlayan gebelik kayıplarına ve tüplerde doku hasarıyla yapışıklıklara ve tıkanıklıklara neden olur.
- Ayrıca vajinal akıntılarda mutlaka rahimi ilgilendiren durumların olup olmadığının teşhisi için doktor kontrolü gerekmektedir.
- Adet kanamalarının düzensizliği varsa, mutlaka doktor tarafından kontrol edilmelidir. Teşhise yönelik testler sonucunda ileriye yönelik kalıcı problemler ekarte edilmelidir.
- Adet kanamaları sırasında ve kanama harici aşırı ağrılar ihmal edilmemelidir. Doktor kontrolü sonucunda yumurtalığa ait kistler, tüplere ait iltihaplanmalar ekarte edilmelidir.
- Özellikle kız çocuklarında yumurtalık kisti tespit edilmişse, ameliyat kararları çok dikkatli olarak verilmelidir. Yumurtalığa ait kist ameliyatları, ilerleyen dönemlerde yumurtalık rezerv problemi olarak karşımıza çıkabilir, mümkünse ilaç tedavisi veya gözlem ile takip protokolü uygulanmalıdır. Mutlak ameliyat gerekirse yapışıklıkları önlemek için kapalı ameliyat türü olan laparoskopik uygulamalar tercih edilmelidir. Ve mutlaka kısırlık üzerine çalışmalar yapan infertilite uzmanlarından görüş alınmalıdır.
Erkek çocuklarında dikkat edilmesi gereken durumlar ve önemli hastalıkların takibi;
- İnmemiş testis sık görülen, doğumsal bir anomalidir. Görülme sıklığının doğum haftası ve doğum ağırlığı ile ilişkisi vardır. 1500 gram ve altında doğan erkek çocuklarda görülme sıklığı %60-70'leri bulur. Prematürelerde bu oran %33 iken, miadında doğanlarda %3'e kadar düşer. Yenidoğan döneminde %3 iken, 1 yaşındaki erkek çocuklarda görülme sıklığı %1.58 olarak bulunmuştur. İnmemiş testis olguları, fizik inceleme bulgularına göre testisin ele geldiği (torbalara arada inen ve çıkan testisler) ve ele gelmediği olmak üzere iki gruba ayrılır. inmemiş testisin tespiti son derece basit olup, ebeveynler tarafından bebeğin testisinin kontrolü sırasında şüphelenilen her durumda mutlaka doktora başvurulmalıdır, Özellikle testisin torbalarda hiç olmaması durumlarında mutlaka operasyon gerekmektedir. Operasyon zamanı çeşitli merkezlerde farklılık göstermekle birlikte, 12 ile 18 aylık dönem arasında yapılması önerilmektedir.
- Orşit (testis iltihabı) sonucunda ilerleyen dönemde kısırlığa aday olabilir, bu nedenle son derece hassas davranılmalıdır ve mutlaka doktor kontrolü sağlanmalıdır. Yumurtalıkta şişme, hassasiyet ve ateş yükselmesi genellikle orşiti hatırlatır bu bulguların tespitinde derhal doktora başvurulmalıdır. Masum gözüken kabakulak enfeksiyonunun testisleri etkilemesi nadir de olsa beklenir. Etkilendiğinde de özellikle sperm sayısı, hareketi ve şekli bozulabilir, bu da ilerleyen dönemde çocuğun kısırlığa aday olmasına neden olur. Eskiden sık rastlanan bu hastalık kullanılan aşı sonucunda artık eskisi kadar sık rastlanılmamaktadır. Kabakulak aşısı mümkünse yaptırılmalıdır. Orşitin diğer nedenleri genellikle, cinsel yolla bulaşan hastalıklar da (zührevi) dahil olmak üzere bakteriyeldir. Özellik cinsellikle yeni tanışan gençlerin iyi sorgulanması ve cinsel eğitim verilerek cinsel yolla bulaşan hastalıklara sebebiyet verebilecek davranışlardan kaçınılması, orşitten korunmada etkili olacaktır.
- Testisi etkileyen tıbbi durumlardan biriside hidrosel (testisin su toplaması) halidir. Orşite nazaran ateş ve hassasiyet olmaması nedeniyle, genellikle ihmal edilir. Hidrosel halinde de mutlaka doktora başvurulmalıdır zira sperm yapımını bozabilir.
- Bir diğer ihmal edilen husus; testise alınan darbelerdir. Bu konu ihmal edilmemelidir, testis dokusunun harabiyeti ve ilerleyen dönemde sperm yapımını etkileyen durumlar söz konusu olabilir.
