4 - 7 Yaş Döneminde Çocuk
Bu dönem 4 ile 7 yaş arasındaki devreyi kapsar. Birinci bunalım dönemi ile ikinci bunalım döneminde yer alır. Bir bunalım dönemi değildir. Bunalımdan çıkan çocuğun, yeniden gireceği (daha sonraki yılarda) bunalıma iyi bir şekilde hazırlanabilmesi için değerlendirilmesi gereken bir çağdır. Bu dönem belki de çocuğun en faydalı ve en süratli bazı çıraklıklar geçirdiği devredir. Çocuk sosyal çevre ile sürekli temasta bulunmak suretiyle devamlı olarak zihnini zenginleştirir. Duyuların alma kabiliyetinin en yüksek çağıdır. Üstün öğrenme özelliğine sahiptir. Bu çağdaki çocuk dünyaya karşı gerçek ve derin bir ilgi gösterir. Yetişkin bir insanın göremediği sayısız ayrıntıları görür. İşitmek, dokunmak görmek, kırmak vs. için oynar. Bütün bunları yaparken hiçbir metoda bağlanmaz. Zaten ona bir metot sağlamak da faydasızdır. Onun için önemli olan tek kanun içinde yaşadığı an ile ilgili geçici bir meraktır. İlgilerinde devam yoktur. Kelebek gibi kendi heveslerinin peşinde koşar. 5 - 6 yaşlarına kadar bunda endişe edilecek bir şey yoktur. Bu özellik tabiatın gereğidir.
Çocuğun bu yaşta zihninin gelişmesi harekette bulunmasına bağlı olduğundan harekete ve çeşitli oyunlara karşı büyük bir ihtiyaç duyar. İçinde bulunduğu sosyal çevre içerisinde keşifler yapmaya karşı da büyük bir ihtiyaç içindedir.
Bilindiği gibi hayatın ilk yıllan (özellikle ilk iki senesi) çocukta Pavlov'un şartlı refleksinde belirttiği gibi bir gelişim söz konusudur. Pavlov'un deneyi burada hatırlanmalıdır. Köpeğe zil çalınca yemek verilmiştir, bu hep böyle devam etmiştir. Bir süre sonra zil çalınmış, yemek verilmemiştir. Bu kez köpeğin ağzının salyalarının aktığı gözlenmiştir. Yani zil çalınca yemek geleceğine köpek şartlanmıştır. Buna benzer şekilde çocuk da bu yıllarda annenin elinde biberonu görünce ona kavuşmak için tepinir, bazı jestler yapar. Oysa bu ikinci çocukluk çağı dediğimiz dönemde yeni zihin fonksiyonları gelişmeye başlar. Bu gelişim belirginleşme yolundadır. Otonom sinir sistemine ilaveten merkezi sinir sistemine ait istemli hareketlerde önem kazanır.
Hayellere ve güzel masallara karşı zevk duyması bu çağın en belirgin özelliğidir. Bu dönemde zihinsel gelişimin normal olabilmesi için yeterli ve dengeli beslenebilmesi de çok önemlidir. İyi beslenebilmelidir.
Önemli bir nokta da şudur: Bu çağda sevgiden yoksun edilen çocuk, incitilen ve yalnız bırakılan çocuk, kendisini kuşatan gerçeklerden daha güzel bulduğu hayallere kapanır. Hayata gittikçe uyamaz hale gelir ve yapayalnız kalabilir. Bunun sebebi duygu ve sosyal düzende olduğu için tedavi çaresi de buna göre düzenlenmelidir.
Duygu düzenindeki bozukluğun bir belirtisi çocuğun yalan söylemesidir. 3 çeşit yalan vardır:
1) Büyüklerin kendisini cezalandırmasından korktuğu için söylenen yalan,
2) Kendisini korumak amacıyla söylenen yalan,
3) Başkalarını aldatmak için söylenen yalan.
Bu üç çeşit yalan birbirinden çok farklıdır. Burada zararlı olan 3. tip yalandır. Diğer 1 ve 2'nci yalanlar daha masum kabul edilebilir. Çocuğun duygu düzenindeki bozukluğu yansıtan yalanı burada 3. tip olarak belirtmemizde yarar vardır. Bu tür yalan onun duygu düzenindeki bozukluğu yansıtır. Çocuk henüz tenkit duyusu gelişmediği için 1 ve 2 nci tür yalanları söyleyebilir, burada kötü niyet yoktur. Örneğin hayvanat bahçesinde bir fil görmüştür. Çocuğun hayvanat bahçesine gittiği doğrudur, ancak fil görmemiştir. Bunun gibi olayı biraz hayaliyle süslendirebilir. Hemen belirtmek lazımdır ki, bu üç tip yalan da yalandır ve istenmeyen bir durumdur. Ancak çocuk yeterli psiko-sosyal olgunluğa henüz erişmediği için burada en zararlı yalan olarak 3 ncüyü görmemiz mümkündür ve bu tür yalandan daha çok tedirgin olmamız lazımdır.
6 ile 7 yaşlarında çocuk anne-baba ve sosyal çevresinde bulunan bireyleri uluorta türlü sualleriyle taciz edecek kadar soru sormaya meraklıdır. Yetişkinlerin çocuğa anlayabileceği tarzda cevap verme zahmetinde bulunmaları mutlaka gereklidir. Tabii bu kimi kişiler tarafından zahmet sayılsa bile bu konuda devamlı susturulan çocuk önce merakını sonra da güvenini kaybeder (çok mühim nokta). Niçin soruları çağının 9 yaşına doğru hafifleyeceğini de bu vesileyle belirtmekte yarar vardır.
4 ile 7 yaşları arasında bencillik çağı "egosantrizm" belirgindir. Masum bir saflık ifade eden bencillik vardır. Buna "güzel egosantrizm" çağı diyenler de vardır (Jacqueline, G). Her şeyi kendine göre değerlendiren bir zihin eğilimi vardır. Bu özellik de 9 ila 10 yaşında normal olarak geçer. Yeterki ailede yeterli insan sevgisi almış bulunsun.
Egosantrizmin ergin çocukta ve yetişkin insanda bencillik şeklini alması için 8-12 yaşları arasında yani 3. bunalım dönemine girilmeden önce kaybolması gereklidir. Bunun için son durak bu yaşlardır. Aile bu yaşlara kadar sabırla bencillik duygusunun geçmesini ve de bilgili tutum ve davranışlarıyla bekleyebilmelidir. Tabii geçmesi bu kadar uzamış ise, normalin de ilk bunalım döneminde bu duyguya ait temel mücadele verilmekteydi. Egosantrizm 3 yaşlarında kardeşine "benim annem", "benim tabağım" vs diyerek kendisini göstermekteydi.
İkinci çocukluk çağında egosantrizm çocuğun bütün zihnini kaplar. Ayrıca bu çağda şu özelliklerde kendisini gösterir ki, bu konuda ailelerin bilgili olmasında yarar vardır:
Animizm vardır. Yani çocuk etrafındaki eşyayı canlı sayabilir. Sözgelimi bir gün çocuk annesine "Anne bir soba daha alalım, sobalarımız kardeş olsun", diyebilir. Oysa soba canlı değildir. Bu normal bir gelişim evresidir. Çocuk 6 yaşına doğru bu döneme girmiş olur. Hatta tüm varlıklara, güneşe, taşa, suya, eve canlı gözüyle bakabilir. Onlara öyküler bulabilir. Bu hâl 10 yaşlarına doğru kendiliğinden geldiği gibi kendiliğinden kaybolur. Bu alanlarda çocuğu takıntılı yapan, ailenin çocuğu tanımaması, ondan yersiz korkuların doğmasını sağlamasıdır. Yine bu dönemde artifisyalizm görüşü vardır çocukta. Bu çocuğun her varlığın bir eser gibi yapıldığına inanmasıdır (Jacqueline, G). Ona göre ırmakların yatağını kazan, güneşi ileri doğru iten, rüzgârı estiren çok büyük ve güçlü bir insandır. Çocuğun bu safça inanışlarından dolayı telaşa kapılmamalıdır. Bunlar bir bakıma egosantrizmin çeşitli tezahürleri olarak da düşünülebilir. Egosantrizm duyusu bu yönde de bireye etkili olmaktadır.
Animizm ve artifisyalizmden sonra finalizm vardır. Bu çocuğun her şeyin insana hizmet etmek için yaratıldığına inanmasıdır. Görüldüğü gibi böylece çocuk giderek iyiye, güzele, doğruya ve erişkinliğe adım adım yaklaşmaktadır. Bunlar psiko-sosyal gelişimin evreleridir. Nasıl ki birey doğduğu anda taş taşıyamaz, odun kıramazsa, bunun için bedensel büyümeye ihtiyaç duyarsa, sağlığın psiko-sosyal gelişimi de bunun gibi evreler halinde olmaktadır.
Bu çağda (4-7 yaş dönemi) söylediği sözler arasında çocuk sebep-sonuç ilişkisini kavrayamaz. Annesi yemek hazırlarken ona yardım etmek ister beceremez, tabağın kırılmasına sebep olur diyelim. Burada çocuk iyi niyetle bu işi yapmak istemiştir. Anne onu cezalandırsa, bunun nedenini çocuk kavramakta çok güçlük çeker. Çocuk tabağın kırılmasından dolayı bir burukluk duyar, fakat niyetinin anneye hizmet olduğunu bu uğurda bu olayın meydana geldiğini daha kuvvetli hissederek, anneye yardım suç mudur diyerek düşünerek kendisinin azarlanmasını hoş görmez. Sütümü içmez, yemeğimi yemezsem, büyüyemem hasta olurum diye yeterli kavrama henüz gelişmemiştir. Yani sebep-sonuç bağını kurması ondan bu yaşta beklenmemelidir. Çocuğun zaman kavramını da 4 ile 8 yaşları arasında elde ettiğini söylemek lâzımdır.
4-7 YAŞ ÇOCUKLARININ PSİKO-SOSYAL UYUMUYLA İLGİLİ OLARAK UYULMASI GEREKEN BAZI ESASLAR
Çocuktan kırabileceği şeyleri saklamanız yeterli değildir. O yine de çevrede kıracak birşeyler bulacaktır. Bu nedenle çocuk yetiştirilen evde müze gibi türlü bibloların vd bulunması bu yöntem tedbirle karşılanmalıdır. Tabii bunun zamanımızda bir hâl şekli çocuğun ayrı odasının olmasıdır, fakat bunun da sorunu tamamen çözmediği bilinmelidir. Çünkü çocuk orada cezaevi hücresi gibi daima kalacak değildir. Ev içerisinde bulunduğu zamanları da olacaktır. Çocuğun bir şeyler kırmasının önüne geçmenin en güzel yolu ona yavaş yavaş yaşıyla ilgili olarak mesuliyetler verilmesidir. Sözgelimi masanın örtüsünü örtme görevi ona verilirse, kırılacak eşyaları koruma işinden sorumlu tutulursa, bir iş olarak bu ona söylenirse çocuğun anne-babadan ve diğer ev bireylerinden daha fazla bir şeyler kırmadığı gözlenebilir. Görev vermek esastır. Bu büyük insanlar için de böyledir. Sınıfta en gürültücü çocuk gürültüyle mücadele koluna seçilirse güzel bir çare bulunmuş olur.
Okuma yazma öğretmek için bu dönemde acele etmemek lazımdır. Bu iş için 5.5 yaşından sonrasını asgari beklemek lazımdır. Saate bakmasını 7 yaşından sonra öğretiniz. Aksi olursa zamanınızı kaybedersiniz, zira çocuğun gelişimi itibariyle onun da zamanı gelecektir. Görüldüğü gibi aileye büyük görevler düşmektedir. Tabiat kanunlarına ters düşen tutum ve davranış çocukların psiko-sosyal gelişimlerini hem engeller ve hem de aile ve çocuk mutluluğunu olumsuz olarak etkiler. Bu nedenle bütün dinlerde de okumak, ilim tahsil etmek, en büyük görevlerden sayılmıştır. Demek ki bu yönden de düşünülürse, birey ancak okuyarak, bilime açık bir kimse olursa hayatta başarı yolu kendisine açılacaktır. Tüm dinlerde ilim ve okumanın önemi de buradan gelmektedir. Karanlıklar ancak bilgiyle aydınlanacaktır. Sorunlara çözümler böyle bulunacaktır.
Onu o yaşta her şeye merak duymaya zihnini yorarsanız bu olumsuz etkilerini ortaya koyacaktır. Artık herhangi bir şeye öğrenmek veya yapmak için gayret göstermekten tiksinebilir ki bu tehlikelidir. Bütün bunları yapıp sonradan hiçbir şey olmamış gibi çocuğu suçlayan aileler pek çoktur. İşte bu sebeplerledir ki, batı ülkelerinde sadece çocuk psikiyatrisi klinikleri değil aile psikiyatrisi klinikleri de vardır. Çoğu zaman da birliktedirler aile ve çocuk psikiyatrisi klinikleri olarak. Batı ülkelerinde 'Aile Refah Bakanlığı' da görmekteyiz. Aile toplumun en esaslı bir yapı taşıdır. Ayrı bakanlık altında toplanarak ailenin mediko, psiko-sosyal sorunları refahları garanti altına alınmak istenmektedir. Çocuğa en büyük iyilik, onun ailesinin ve sosyal çevresinin kendini anlayabilmesini temin etmek olmalıdır. Onun bilgili bir şekilde yönlendirilebilmesi yetiştirilebilmesidir. Bunun için de paranın, hatta çocuğa ayrılacak zamanında o kadar önemli etkisi yoktur. Yeter ki, tutulan yol doğru olsun ve çocuğun psiko-sosyal özelliklerine ters düşmesin.
Olur olmaz ve sudan bahanelerle çocuğa engel olup durmaktan kaçınılmalıdır. Örneğin biz evimizde oturup gazete okurken veya çalışırken veya televizyon seyrederken birisi "kalk bana su getir" veya "gürültü yapma" dese bundan memnun olmayız. Türlü bahanelerle çocuğun gayretini engellememek lazımdır. Çocuk da bizim gibi kendi hayatını yaşayabilmelidir. Onun da kendisine göre türlü sorunları, dertleri işleri vardır. Eğer çocuk kendini meşgul ediyor ve sıkılmıyorsa demek ki yaptığı şey, kendine göre iyidir, buna saygı göstermek gerekir. Tabii bu toleransımıza rağmen doğru olmayanı yapmak tarzındaysa -sözgelimi bir elektrik cihazını oynaması vd- o takdirde "otorite" prensibimiz devreye girmeli ve gereken yapılmalıdır. Çocuk zararsız şeylerle kendi kendini meşgul ediyor ve de bundan sıkılmıyorsa demek istediğimiz odur, buna mani olunmamalıdır. Bu ister beceriksiz parmaklarıyla parçaladığı bir ağaç yaprağı, ister sert bir kayaya sürttüğü taş olsun, yol boyunca pencereden izlediği arabalar olsun, bunları yapmakta serbest bırakalım. Çocuk böylece bizim bilmediğimiz ve hiçbir zaman da öğrenemeyeceğimiz şeyler öğrenir. O böylece evreni kendi içinde inşa etmektedir. Çocuğun tabiatla başbaşa olabilmesi onun psiko-sosyal sağlığıyla ilgili gelişiminde çok yararlı olur. Tabiat bağ, bahçe, orman, park, açık hava onun için ndeta bir ilaçtır. Sinirlerinin gelişebilmesi ve doğayı tanıyabilmesi, buhran dönemlerini daha huzurlu geçirebilmesi için çocuğun tabiatla haşir neşir olması pek güzel imkândır. Ne yazık ki, büyük şehir yaşantısında bu tür imkânlar çocuklara kolay sağlanamamaktadır. Apartman çocuğu modeli ortaya çıkmaktadır ki, bu sosyal şartlar itibariyle çocuk daha çok büyüklerden alacaklı durumda olmaktadır. Çocuklara gerekli psiko-sosyal şartlar verilemedikçe, onların da türlü büyüme sancıları karşısında anlayışlı olmamız gerekmektedir. Tıpkı bulanık bir suda yeterli oksijenin bulunmadığı ortamda deniz nebatlarının, örneğin balığın yaşamasının güç olması gibi. Stress çağımızın, çocuğun normal huzurlu psiko-sosyal gelişim sağlamasında olumsuz olduğu bilinmeli bütün suç çocuklarda aranmaya çalışılmamalıdır.
Sosyal baskılar çocuğu ne kadar az rahatsız ederse onun gelişimi o kadar iyi olur. Çocuk sosyal gelişmesini yani cemiyetin bir ferdi olarak orada yerini başarılı bir şekilde olabilmesini, iyi beşerî münasebetler kurabilmeyi başkalarıyla münasebette bulunmak suretiyle öğrenir. Anaokulları bu nedenle onun gelişiminde yeri olan bir müessesedir. Tabii hu müessesenin modern olmasa bile çocuğun gelişiminde fena olabilecek tecrübeleri ona vermemesi şartıyla. Çocuklar arası karşılıklı sosyal temaslar, monologlar faydalıdır.
İkinci çocukluk çağında bireye (4-7 yaş) emirleri ve yasakları mantıkî bir biçim uzunca açıklamak yersizdir. Aşırıya kaçmamak şartıyla aile sevgisini kaybetmemek için yapmaması aşılanabilir. Çocuğa verilen ceza uzun zaman devam etmemelidir, ceza eğitici olmalı kin ve garaz bağlatmamalı, doktor hastaya ilaç verirken nasıl dikkatli davranırsa, ebeveyn veya çocukla ilgili bireylerde ona çeşitli yöneltiyi, cezayı öyle dikkatli vermelidir.
Çocukta bu dönemde adalet duyusu 5-6 yaşlarında şiddetlenir. Haksızlıklara tahammülü yoktur. İyi yöneltilmezse adalet duyusu fena gelişir. Görülmektedir ki, tabiat yavaş yavaş ve bir sıra plân dahilinde insanı özenle inşa etmektedir. Bu evrelere saygı göstermek ve en azından onları köstekleyici olmamak lazımdır. Bu da yaşına göre çocuğu psiko-sosyal açılardan tanımakla mümkündür.
4-7 yaşlan arasında çocuktan nezaket kurallarına uyum istenmemelidir. Bunu çocuk daha sonraki gelişimlerinde öğrenecektir. Nezaket sosyal bir gelişme sonunda yerine oturacaktır. Nezaket, kibarlık, centilmenlik sosyal gelişmenin üst basamaklarında yer almaktadır. Sosyal bir cila olarak da nezaketi tanımlayanlar vardır (Guy, J). Belli bir sosyalleşmeden sonra kendisini gösterir. Oysa kimi aileler çocuğunun hemencecik görgü kaidelerini bilivermesini arzu ederler. İşte burada da 5 altın kuralımızdan, 4 ncü prensip devreye girecektir. Sabır. Çocukta suçluluk duygusu niyete göre değil, harekete göredir. Reçel kavanozunu aşırmadıysa, aşıracaktı diye cezalandırırsak buna o akıl erdiremeyecektir. O odada oynamasına müsaade edilmişse, günün birinde o odada bir hastanın yatması, örneğin annesinin hasta olması ve çocuğun oynamasına müsaade edilen odaya yatırılması, onun oyunlarına engel olamaz diye düşünür. O gene orada oyununa devam eder. Çünkü o oda ona oynaması için verilmiştir.
Bu yaş çocuğu (4-7 yaş) cezasının geciktirilmesini iyi karşılamaz. Yaptığı suçun cezasını hemen bekler, ceza geciktirilirse, suçunun affedildiğine inanır veya o suçunu affedilmiş sayarak unutur. Onun için eğer ceza verilecekse, cezayı gerektiren bir olay varsa, ceza geciktirilmemelidir. Çocuk ancak 8-9 yaşlarında cezasının geciktirilmesini -eğer öyleyse- kavrayabilir. Bu yaşta ona göre suç olursa, cezası da vardır. Ceza yoksa, suç da yoktur tarzında düşünmeye yatkındır. Hele birisinde cezalandırıp aynı suçtan kimi kez de cezalandırmamak, üstelik de o suç nedeniyle ödünlendirmek, çocuğu alt üst eder. Aynı suç karşısında birinde ceza görmediğini, ikincisinde cezalandırıldığını, üçüncüsünde de ödünlendirildiğini düşünen çocuk herhalde şaşkına dönecektir. Çocuk kendisinin cezalandırılmadığını zaaf veya zayıflık sayar. Çocuğu cezalandırdıktan sonra affetmek lazımdır. Böylece tekrar sosyal ilişkiler rayına girmelidir
Prof.Dr.Kemal Çakmaklı
[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif][/FONT]
[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif][/FONT] [FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif][/FONT]
Çocuğun bu yaşta zihninin gelişmesi harekette bulunmasına bağlı olduğundan harekete ve çeşitli oyunlara karşı büyük bir ihtiyaç duyar. İçinde bulunduğu sosyal çevre içerisinde keşifler yapmaya karşı da büyük bir ihtiyaç içindedir.
Bilindiği gibi hayatın ilk yıllan (özellikle ilk iki senesi) çocukta Pavlov'un şartlı refleksinde belirttiği gibi bir gelişim söz konusudur. Pavlov'un deneyi burada hatırlanmalıdır. Köpeğe zil çalınca yemek verilmiştir, bu hep böyle devam etmiştir. Bir süre sonra zil çalınmış, yemek verilmemiştir. Bu kez köpeğin ağzının salyalarının aktığı gözlenmiştir. Yani zil çalınca yemek geleceğine köpek şartlanmıştır. Buna benzer şekilde çocuk da bu yıllarda annenin elinde biberonu görünce ona kavuşmak için tepinir, bazı jestler yapar. Oysa bu ikinci çocukluk çağı dediğimiz dönemde yeni zihin fonksiyonları gelişmeye başlar. Bu gelişim belirginleşme yolundadır. Otonom sinir sistemine ilaveten merkezi sinir sistemine ait istemli hareketlerde önem kazanır.
Hayellere ve güzel masallara karşı zevk duyması bu çağın en belirgin özelliğidir. Bu dönemde zihinsel gelişimin normal olabilmesi için yeterli ve dengeli beslenebilmesi de çok önemlidir. İyi beslenebilmelidir.
Önemli bir nokta da şudur: Bu çağda sevgiden yoksun edilen çocuk, incitilen ve yalnız bırakılan çocuk, kendisini kuşatan gerçeklerden daha güzel bulduğu hayallere kapanır. Hayata gittikçe uyamaz hale gelir ve yapayalnız kalabilir. Bunun sebebi duygu ve sosyal düzende olduğu için tedavi çaresi de buna göre düzenlenmelidir.
Duygu düzenindeki bozukluğun bir belirtisi çocuğun yalan söylemesidir. 3 çeşit yalan vardır:
1) Büyüklerin kendisini cezalandırmasından korktuğu için söylenen yalan,
2) Kendisini korumak amacıyla söylenen yalan,
3) Başkalarını aldatmak için söylenen yalan.
Bu üç çeşit yalan birbirinden çok farklıdır. Burada zararlı olan 3. tip yalandır. Diğer 1 ve 2'nci yalanlar daha masum kabul edilebilir. Çocuğun duygu düzenindeki bozukluğu yansıtan yalanı burada 3. tip olarak belirtmemizde yarar vardır. Bu tür yalan onun duygu düzenindeki bozukluğu yansıtır. Çocuk henüz tenkit duyusu gelişmediği için 1 ve 2 nci tür yalanları söyleyebilir, burada kötü niyet yoktur. Örneğin hayvanat bahçesinde bir fil görmüştür. Çocuğun hayvanat bahçesine gittiği doğrudur, ancak fil görmemiştir. Bunun gibi olayı biraz hayaliyle süslendirebilir. Hemen belirtmek lazımdır ki, bu üç tip yalan da yalandır ve istenmeyen bir durumdur. Ancak çocuk yeterli psiko-sosyal olgunluğa henüz erişmediği için burada en zararlı yalan olarak 3 ncüyü görmemiz mümkündür ve bu tür yalandan daha çok tedirgin olmamız lazımdır.
4 ile 7 yaşları arasında bencillik çağı "egosantrizm" belirgindir. Masum bir saflık ifade eden bencillik vardır. Buna "güzel egosantrizm" çağı diyenler de vardır (Jacqueline, G). Her şeyi kendine göre değerlendiren bir zihin eğilimi vardır. Bu özellik de 9 ila 10 yaşında normal olarak geçer. Yeterki ailede yeterli insan sevgisi almış bulunsun.
Egosantrizmin ergin çocukta ve yetişkin insanda bencillik şeklini alması için 8-12 yaşları arasında yani 3. bunalım dönemine girilmeden önce kaybolması gereklidir. Bunun için son durak bu yaşlardır. Aile bu yaşlara kadar sabırla bencillik duygusunun geçmesini ve de bilgili tutum ve davranışlarıyla bekleyebilmelidir. Tabii geçmesi bu kadar uzamış ise, normalin de ilk bunalım döneminde bu duyguya ait temel mücadele verilmekteydi. Egosantrizm 3 yaşlarında kardeşine "benim annem", "benim tabağım" vs diyerek kendisini göstermekteydi.
İkinci çocukluk çağında egosantrizm çocuğun bütün zihnini kaplar. Ayrıca bu çağda şu özelliklerde kendisini gösterir ki, bu konuda ailelerin bilgili olmasında yarar vardır:
Animizm vardır. Yani çocuk etrafındaki eşyayı canlı sayabilir. Sözgelimi bir gün çocuk annesine "Anne bir soba daha alalım, sobalarımız kardeş olsun", diyebilir. Oysa soba canlı değildir. Bu normal bir gelişim evresidir. Çocuk 6 yaşına doğru bu döneme girmiş olur. Hatta tüm varlıklara, güneşe, taşa, suya, eve canlı gözüyle bakabilir. Onlara öyküler bulabilir. Bu hâl 10 yaşlarına doğru kendiliğinden geldiği gibi kendiliğinden kaybolur. Bu alanlarda çocuğu takıntılı yapan, ailenin çocuğu tanımaması, ondan yersiz korkuların doğmasını sağlamasıdır. Yine bu dönemde artifisyalizm görüşü vardır çocukta. Bu çocuğun her varlığın bir eser gibi yapıldığına inanmasıdır (Jacqueline, G). Ona göre ırmakların yatağını kazan, güneşi ileri doğru iten, rüzgârı estiren çok büyük ve güçlü bir insandır. Çocuğun bu safça inanışlarından dolayı telaşa kapılmamalıdır. Bunlar bir bakıma egosantrizmin çeşitli tezahürleri olarak da düşünülebilir. Egosantrizm duyusu bu yönde de bireye etkili olmaktadır.
Animizm ve artifisyalizmden sonra finalizm vardır. Bu çocuğun her şeyin insana hizmet etmek için yaratıldığına inanmasıdır. Görüldüğü gibi böylece çocuk giderek iyiye, güzele, doğruya ve erişkinliğe adım adım yaklaşmaktadır. Bunlar psiko-sosyal gelişimin evreleridir. Nasıl ki birey doğduğu anda taş taşıyamaz, odun kıramazsa, bunun için bedensel büyümeye ihtiyaç duyarsa, sağlığın psiko-sosyal gelişimi de bunun gibi evreler halinde olmaktadır.
Bu çağda (4-7 yaş dönemi) söylediği sözler arasında çocuk sebep-sonuç ilişkisini kavrayamaz. Annesi yemek hazırlarken ona yardım etmek ister beceremez, tabağın kırılmasına sebep olur diyelim. Burada çocuk iyi niyetle bu işi yapmak istemiştir. Anne onu cezalandırsa, bunun nedenini çocuk kavramakta çok güçlük çeker. Çocuk tabağın kırılmasından dolayı bir burukluk duyar, fakat niyetinin anneye hizmet olduğunu bu uğurda bu olayın meydana geldiğini daha kuvvetli hissederek, anneye yardım suç mudur diyerek düşünerek kendisinin azarlanmasını hoş görmez. Sütümü içmez, yemeğimi yemezsem, büyüyemem hasta olurum diye yeterli kavrama henüz gelişmemiştir. Yani sebep-sonuç bağını kurması ondan bu yaşta beklenmemelidir. Çocuğun zaman kavramını da 4 ile 8 yaşları arasında elde ettiğini söylemek lâzımdır.
4-7 YAŞ ÇOCUKLARININ PSİKO-SOSYAL UYUMUYLA İLGİLİ OLARAK UYULMASI GEREKEN BAZI ESASLAR
Çocuktan kırabileceği şeyleri saklamanız yeterli değildir. O yine de çevrede kıracak birşeyler bulacaktır. Bu nedenle çocuk yetiştirilen evde müze gibi türlü bibloların vd bulunması bu yöntem tedbirle karşılanmalıdır. Tabii bunun zamanımızda bir hâl şekli çocuğun ayrı odasının olmasıdır, fakat bunun da sorunu tamamen çözmediği bilinmelidir. Çünkü çocuk orada cezaevi hücresi gibi daima kalacak değildir. Ev içerisinde bulunduğu zamanları da olacaktır. Çocuğun bir şeyler kırmasının önüne geçmenin en güzel yolu ona yavaş yavaş yaşıyla ilgili olarak mesuliyetler verilmesidir. Sözgelimi masanın örtüsünü örtme görevi ona verilirse, kırılacak eşyaları koruma işinden sorumlu tutulursa, bir iş olarak bu ona söylenirse çocuğun anne-babadan ve diğer ev bireylerinden daha fazla bir şeyler kırmadığı gözlenebilir. Görev vermek esastır. Bu büyük insanlar için de böyledir. Sınıfta en gürültücü çocuk gürültüyle mücadele koluna seçilirse güzel bir çare bulunmuş olur.
Okuma yazma öğretmek için bu dönemde acele etmemek lazımdır. Bu iş için 5.5 yaşından sonrasını asgari beklemek lazımdır. Saate bakmasını 7 yaşından sonra öğretiniz. Aksi olursa zamanınızı kaybedersiniz, zira çocuğun gelişimi itibariyle onun da zamanı gelecektir. Görüldüğü gibi aileye büyük görevler düşmektedir. Tabiat kanunlarına ters düşen tutum ve davranış çocukların psiko-sosyal gelişimlerini hem engeller ve hem de aile ve çocuk mutluluğunu olumsuz olarak etkiler. Bu nedenle bütün dinlerde de okumak, ilim tahsil etmek, en büyük görevlerden sayılmıştır. Demek ki bu yönden de düşünülürse, birey ancak okuyarak, bilime açık bir kimse olursa hayatta başarı yolu kendisine açılacaktır. Tüm dinlerde ilim ve okumanın önemi de buradan gelmektedir. Karanlıklar ancak bilgiyle aydınlanacaktır. Sorunlara çözümler böyle bulunacaktır.
Onu o yaşta her şeye merak duymaya zihnini yorarsanız bu olumsuz etkilerini ortaya koyacaktır. Artık herhangi bir şeye öğrenmek veya yapmak için gayret göstermekten tiksinebilir ki bu tehlikelidir. Bütün bunları yapıp sonradan hiçbir şey olmamış gibi çocuğu suçlayan aileler pek çoktur. İşte bu sebeplerledir ki, batı ülkelerinde sadece çocuk psikiyatrisi klinikleri değil aile psikiyatrisi klinikleri de vardır. Çoğu zaman da birliktedirler aile ve çocuk psikiyatrisi klinikleri olarak. Batı ülkelerinde 'Aile Refah Bakanlığı' da görmekteyiz. Aile toplumun en esaslı bir yapı taşıdır. Ayrı bakanlık altında toplanarak ailenin mediko, psiko-sosyal sorunları refahları garanti altına alınmak istenmektedir. Çocuğa en büyük iyilik, onun ailesinin ve sosyal çevresinin kendini anlayabilmesini temin etmek olmalıdır. Onun bilgili bir şekilde yönlendirilebilmesi yetiştirilebilmesidir. Bunun için de paranın, hatta çocuğa ayrılacak zamanında o kadar önemli etkisi yoktur. Yeter ki, tutulan yol doğru olsun ve çocuğun psiko-sosyal özelliklerine ters düşmesin.
Olur olmaz ve sudan bahanelerle çocuğa engel olup durmaktan kaçınılmalıdır. Örneğin biz evimizde oturup gazete okurken veya çalışırken veya televizyon seyrederken birisi "kalk bana su getir" veya "gürültü yapma" dese bundan memnun olmayız. Türlü bahanelerle çocuğun gayretini engellememek lazımdır. Çocuk da bizim gibi kendi hayatını yaşayabilmelidir. Onun da kendisine göre türlü sorunları, dertleri işleri vardır. Eğer çocuk kendini meşgul ediyor ve sıkılmıyorsa demek ki yaptığı şey, kendine göre iyidir, buna saygı göstermek gerekir. Tabii bu toleransımıza rağmen doğru olmayanı yapmak tarzındaysa -sözgelimi bir elektrik cihazını oynaması vd- o takdirde "otorite" prensibimiz devreye girmeli ve gereken yapılmalıdır. Çocuk zararsız şeylerle kendi kendini meşgul ediyor ve de bundan sıkılmıyorsa demek istediğimiz odur, buna mani olunmamalıdır. Bu ister beceriksiz parmaklarıyla parçaladığı bir ağaç yaprağı, ister sert bir kayaya sürttüğü taş olsun, yol boyunca pencereden izlediği arabalar olsun, bunları yapmakta serbest bırakalım. Çocuk böylece bizim bilmediğimiz ve hiçbir zaman da öğrenemeyeceğimiz şeyler öğrenir. O böylece evreni kendi içinde inşa etmektedir. Çocuğun tabiatla başbaşa olabilmesi onun psiko-sosyal sağlığıyla ilgili gelişiminde çok yararlı olur. Tabiat bağ, bahçe, orman, park, açık hava onun için ndeta bir ilaçtır. Sinirlerinin gelişebilmesi ve doğayı tanıyabilmesi, buhran dönemlerini daha huzurlu geçirebilmesi için çocuğun tabiatla haşir neşir olması pek güzel imkândır. Ne yazık ki, büyük şehir yaşantısında bu tür imkânlar çocuklara kolay sağlanamamaktadır. Apartman çocuğu modeli ortaya çıkmaktadır ki, bu sosyal şartlar itibariyle çocuk daha çok büyüklerden alacaklı durumda olmaktadır. Çocuklara gerekli psiko-sosyal şartlar verilemedikçe, onların da türlü büyüme sancıları karşısında anlayışlı olmamız gerekmektedir. Tıpkı bulanık bir suda yeterli oksijenin bulunmadığı ortamda deniz nebatlarının, örneğin balığın yaşamasının güç olması gibi. Stress çağımızın, çocuğun normal huzurlu psiko-sosyal gelişim sağlamasında olumsuz olduğu bilinmeli bütün suç çocuklarda aranmaya çalışılmamalıdır.
Sosyal baskılar çocuğu ne kadar az rahatsız ederse onun gelişimi o kadar iyi olur. Çocuk sosyal gelişmesini yani cemiyetin bir ferdi olarak orada yerini başarılı bir şekilde olabilmesini, iyi beşerî münasebetler kurabilmeyi başkalarıyla münasebette bulunmak suretiyle öğrenir. Anaokulları bu nedenle onun gelişiminde yeri olan bir müessesedir. Tabii hu müessesenin modern olmasa bile çocuğun gelişiminde fena olabilecek tecrübeleri ona vermemesi şartıyla. Çocuklar arası karşılıklı sosyal temaslar, monologlar faydalıdır.
İkinci çocukluk çağında bireye (4-7 yaş) emirleri ve yasakları mantıkî bir biçim uzunca açıklamak yersizdir. Aşırıya kaçmamak şartıyla aile sevgisini kaybetmemek için yapmaması aşılanabilir. Çocuğa verilen ceza uzun zaman devam etmemelidir, ceza eğitici olmalı kin ve garaz bağlatmamalı, doktor hastaya ilaç verirken nasıl dikkatli davranırsa, ebeveyn veya çocukla ilgili bireylerde ona çeşitli yöneltiyi, cezayı öyle dikkatli vermelidir.
Çocukta bu dönemde adalet duyusu 5-6 yaşlarında şiddetlenir. Haksızlıklara tahammülü yoktur. İyi yöneltilmezse adalet duyusu fena gelişir. Görülmektedir ki, tabiat yavaş yavaş ve bir sıra plân dahilinde insanı özenle inşa etmektedir. Bu evrelere saygı göstermek ve en azından onları köstekleyici olmamak lazımdır. Bu da yaşına göre çocuğu psiko-sosyal açılardan tanımakla mümkündür.
4-7 yaşlan arasında çocuktan nezaket kurallarına uyum istenmemelidir. Bunu çocuk daha sonraki gelişimlerinde öğrenecektir. Nezaket sosyal bir gelişme sonunda yerine oturacaktır. Nezaket, kibarlık, centilmenlik sosyal gelişmenin üst basamaklarında yer almaktadır. Sosyal bir cila olarak da nezaketi tanımlayanlar vardır (Guy, J). Belli bir sosyalleşmeden sonra kendisini gösterir. Oysa kimi aileler çocuğunun hemencecik görgü kaidelerini bilivermesini arzu ederler. İşte burada da 5 altın kuralımızdan, 4 ncü prensip devreye girecektir. Sabır. Çocukta suçluluk duygusu niyete göre değil, harekete göredir. Reçel kavanozunu aşırmadıysa, aşıracaktı diye cezalandırırsak buna o akıl erdiremeyecektir. O odada oynamasına müsaade edilmişse, günün birinde o odada bir hastanın yatması, örneğin annesinin hasta olması ve çocuğun oynamasına müsaade edilen odaya yatırılması, onun oyunlarına engel olamaz diye düşünür. O gene orada oyununa devam eder. Çünkü o oda ona oynaması için verilmiştir.
Bu yaş çocuğu (4-7 yaş) cezasının geciktirilmesini iyi karşılamaz. Yaptığı suçun cezasını hemen bekler, ceza geciktirilirse, suçunun affedildiğine inanır veya o suçunu affedilmiş sayarak unutur. Onun için eğer ceza verilecekse, cezayı gerektiren bir olay varsa, ceza geciktirilmemelidir. Çocuk ancak 8-9 yaşlarında cezasının geciktirilmesini -eğer öyleyse- kavrayabilir. Bu yaşta ona göre suç olursa, cezası da vardır. Ceza yoksa, suç da yoktur tarzında düşünmeye yatkındır. Hele birisinde cezalandırıp aynı suçtan kimi kez de cezalandırmamak, üstelik de o suç nedeniyle ödünlendirmek, çocuğu alt üst eder. Aynı suç karşısında birinde ceza görmediğini, ikincisinde cezalandırıldığını, üçüncüsünde de ödünlendirildiğini düşünen çocuk herhalde şaşkına dönecektir. Çocuk kendisinin cezalandırılmadığını zaaf veya zayıflık sayar. Çocuğu cezalandırdıktan sonra affetmek lazımdır. Böylece tekrar sosyal ilişkiler rayına girmelidir
Prof.Dr.Kemal Çakmaklı
[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif][/FONT]
[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif][/FONT] [FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif][/FONT]
