Milli menfaatler önemli, operasyon son seçenek

[Bilge Gökçen]

Türkiye'nin Irak'ın kuzeyinden kaynaklanan terör nedeniyle sınır ötesi operasyon için tezkereyi gündemine almasının ardından, Irak'la iş yapan Türk şirketleri ve iş örgütleri, "Operasyonun ekonomi üzerindeki olumsuz etkisi yıllarca sürer. Ancak milli menfaat gerektiriyorsa tabii ki destek veririz. Yalnız, tüm alternatifleri tüketmeden operasyon konuşmayalım" görüşünde birleşti.

Irak'ta hazır giyimden gıda ve elektroniğe kadar birçok alanda pazar lideri konumunda olan Türk firmaları olası bir sınır ötesi operasyon için tedirgin bir bekleyişe geçti. Petrol kuyularından havaalanlarına her yerde Türk firmaların imzası bulunan Kuzey Irak'ta, müteahhitlik ve ihracat dahil Türkiye'nin yıllık iş hacmi 5 milyar dolara ulaşıyor.


Psikolojik olarak etkiledi

Son 6 aydır Kuzey Irak'taki raflarda Türk menşeili ürünlerin ve müteahhitlerin kazandığı ihalelerin sayısının azaldığı belirtiliyor. Buna karşın halihazırda Irak'la iş yapan irili ufaklı yaklaşık bin 100 Türk şirketi var. Bu şirketlerin 14 bin Türk çalışanı bulunuyor. Bu şirketler ve çalışanlarının olası bir operasyondan direkt etkilenmesi bekleniyor.
Bunun yanı sıra Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki çok sayıda işadamının Irak'la ticaret yaptığı ve yeni yeni toparlanmakta olan bölge ekonomisinin de olası bir operasyondan negatif yönde etkileneceği belirtiliyor.
Kuzey Irak'ın içinden gelen yorumlar ise Kuzey Irak yönetiminin Türk girişimcilere yönelik olumsuz bir tavrının olmadığı, ancak Türk girişimcilerin operasyon söylentilerinden psikolojik olarak etkilendiği yönünde.
Milli menfaatlerin gerektirdiği doğrultuda hareket edilmesini desteklediklerini belirten iş dünyası temsilcileri, daha önce düzenlenen operasyonların sorunlara çözüm olmadığına dikkat çekerek tüm alternatiflerin değerlendirilmesinden yana görüş bildiriyor.



İnşaattan iki yılda 5 milyar dolar geldi

Kuzey Irak'ta yeniden yapılanma kapsamında, aralarında karayolu, altyapı, bakanlık, üniversite, köprü ve havaalanı inşaatlarının da olduğu ihalelerin yüzde 90'ını Türk şirketleri aldı. İhale kazanan firmalar arasında Tepe İnşaat, Mak-Yol, Cengiz İnşaat, Grup 77, Gülmak, Günay İnşaat ve İlnur Çevik'in şirketi Çevikler öne çıktı. Kuzey Irak'ta son iki yıldır 2.5 milyar dolarlık ihale kazanan Türk firmaların yaptığı başlıca işler şöyle:

Mak-Yol / Cengiz İnşaat: Süleymaniye Uluslararası Havalimanı/ 300 milyon dolar
Mak-Yol: Kerkük-Altınköprü-Erbil Yolu / 30 milyon dolar
Tepe: Süleymaniye Üniversitesi / 260 milyon dolar
Nursoy: Erbil ve Süleymaniye'de konutlar, Dohuk'ta 5 yıldızlı otel / 150 milyon dolar
IC İçtaş: Erbil Tıbbı Laboratuvarı ve Sağlık Merkezi / 30 milyon $
Kadri İvegen (Mehdi Zana): Erbil-Dohuk Berderaj Yolu / 20 milyon dolar

Barzani anıt mezarı

Günay İnşaat: Süleymaniye'de köprü, öğrenci yurdu, konutlar / 70 milyon dolar
Günay İnşaat: Erbil içme suyu şebekesi / 50 milyon dolar
Doskon: Barzani anıtmezarı, konut ve altyapı/ 50 milyon dolar, KDP Genel Merkezi / 65 milyon dolar, Dohuk, Erbil ve Köy Sancak'ta öğrenci yurtları / 40 milyon dolar, 2004 villa konut / 150 milyon dolar, Süleymaniye Havalimanı / 40 milyon dolar, Erbil Selahaddin Üni. / 13 milyon dolar
Tigris: Kültür ve İçişleri bakanlıkları, Kürdistan Üniversitesi / 50 milyon dolar
Renas: Selahaddin-Erbil ve Ainkawa-Erbil Yolu, Selahattin içme suyu şebekesi / 35 milyon dolar

Devlet sarayı da var

Taş Yapı: Kanalizasyon, köprü / 150 milyon dolar
Hazinedaroğlu: Erbil Soran ilçesi su tasfiye, isale hattı / 70 milyon dolar, Erbil konut, Enfal anıtı / 65 milyon dolar
Yenigün: Erbil Kültür Merkezi / 15 milyon dolar
77 İnşaat: Köprü, beton güvenlik bariyerleri, alt ve üstgeçitler / 500 milyon dolar
Zafer İnşaat: Süleymaniye'de inşaat / 700 bin dolar, Kerkük Havalimanı modernizasyonu / 60 milyon dolar
Yüksel: Musul Havalimanı/ 250 milyon dolar
Elegan: Erbil banka inşaatları, Serarej'de Devlet Sarayı, havalimanı içinde konut / 80 milyon dolar
Asfa: İnşaat Kerkük, Tigrit, Bakuba / 15 milyon dolar
Bejrman: Altyapı inşaatı / 5 milyon $
Gürbağ: Dohuk, Zaho içme suyu şebekesi, Erbil et entegre tesisi, kapalı spor salonu / 60 milyon dolar
Tek İmaj: Köy Sancak'ta 2 üniversite binası / 40 milyon dolar
Akaryakıt, Irak'a en önemli ihraç kalemlerinden biri

2000'de 1 milyar 261 milyon dolar olan dış ticaret hacmi 2006'da 2 milyar 95 milyon dolara ulaştı.
2005 yılında Irak'a ihracat bir önceki yıla göre yüzde 51 artarak 1.8 milyar dolardan 2.7 milyar dolara yükselirken ithalat yüzde 1.9 azalarak 458.6 milyon dolar olarak gerçekleşti. 2006 yılında bir önceki yıla göre Irak'a ihracat yüzde 6.7 azalarak 2.5 milyar dolar olarak gerçekleşirken ithalat da aynı yıl yüzde 18.4 düşüşle 374 milyon dolar oldu.
Irak ile 2006 yılında sınır ticareti tahminlere göre 2 - 4 milyar dolara ulaşırken navlun geliri de yaklaşık 750 milyon dolar oldu.
2005 yılında Türkiye üzerinden Irak'a 1.8 milyar dolar değerinde 2.220 bin ton akaryakıt (benzin, kerosen, motorin) ve 426 milyon dolar değerinde 735.5 bin ton LPG transit olarak ihraç edildi. 2006 yılında ise Türkiye üzerinden transit akaryakıt ihracatı 500 milyon dolar civarında oldu.
Irak'a ihracatta mineral yakıtlar, elektrikli makineler, değirmen ürünleri, tuz, kükürt, çimento, demir-çelik, kazanlar, makinalar, demir-çelik eşya, mobilyalar, otomotiv ve yan sanayi, plastikler ilk sıralarda yer alırken, ithalatta mineral yakıtlar, demir-çelik, bakır ve bakır ürünleri, yenilen sebzeler, gübreler, alüminyum ve alüminyum ürünler başı çekti.

 

[Bilge Gökçen]

Ce: Milli menfaatler önemli, operasyon son seçenek

GÜNTEKİN KÖKSAL


Petoil Yönetim Kurulu Başkanı (*)



Çok sayıda firma Kuzey Irak'ı terk etti

Çok sayıda Türk şirketi son politikalar yüzünden Kuzey Irak'ı terk etti. Bizim petrolcü olarak buradan çekilmeye hiç niyetimiz yok. Patrona Halil'in baldırı çıplak fedaileri gibi koşturuyoruz. Kuzey Irak'a yapılacak bir harekât ticari ilişkiler açısından pozitif sonuç vermez. Hepimiz PKK'yı lanetliyoruz tabii ki ancak paldır küldür girmemek lazım. Sorunları anlaşarak çözmekte yarar var. Bütün alternatifler kapandıktan sonra harekât düşünülebilir. PKK'yı önce Türkiye içinde bitirmemiz lazım.
(*) Kuzey Irak petrol sahalarından Bin Bavi'de Ağustos 2006'da ilk sondaj çalışmalarına başlayan Türk petrol şirketi.



ERCÜMENT AKSOY


DEİK Türkiye - Irak İş Konseyi Başkanı



Yatırımlar çok değil, iş dünyası zararı üstlenir

"Sınır ötesi operasyonu milli menfaatler gerektiriyorsa destekliyorum. Bizim bağımsızlığımıza karşı hareketlerin üzerine bir de PKK olgusu eklendiğinde, Türkiye'nin kararlılığını göstermesi açısından böyle demeçleri destekliyoruz. Irak'la müteahhitlik hizmetleri dahil yıllık 5 milyar dolarlık bir hacmimiz var. 50 milyar dolar olsa ne yazar. Gerekirse iş camiasının zararları üstlenebileceğini vurguluyoruz. Devletin menfaatleri herşeyin üzerindedir. Operasyon olursa, halkla karşı karşıya gelinmemesi gerekir. Irak halkının, Kürtler ve Araplar olarak Türk halkına karşı inanılmaz bir sempatisi var. Ancak bende Türkiye'nin provakatif bir ortama sürüklendiği kaygısı var. Operasyon olursa uzun bir süre Irak pazarını unutmamız gerekiyor. Habur Sınır Kapısı kapatılacaktır. Tüm sevkiyatımız duracaktır. Kuzey Irak'ta fazla yatırımız yok. Çoğu müteahhitlik yapıyor. Genel Enerji, PetOil gibi petrol çıkarmayla ilgili firmalarımız ayrı, ama müteahhitlikte yatırım olmaz. Paranızı hakediş usulüyle alırsınız. Paranızı ödemezlerse zarar edersiniz. Yatırım lafını iyi irdelememiz lazım."



ŞEYHMUS AKBAŞ


DOGÜNSİFED (*) Başkanı



Operasyon bölge ekonomisini felç eder

"Kuzey Irak'a operasyon tüm bölge ekonomisini felce uğratır. Operasyonun sonuç vermeyeceğini düşünüyoruz. Bu iş yapılmadan önce bölge insanının görüşü alınmalı. Bölge işadamları olarak operasyonun ülkemizi kutuplaşmaya götüreceğini düşünüyoruz. Beraber bu ülkeyi kuran insanlar olarak, bu ülkenin temel taşları olarak bu işin ekonomik boyutuna eğilmek gerektiğini düşünüyoruz. Bölgenin gelir kaynağı Irak'tan. Operasyonla bu kesilecek. Bölge halkı eskiye dönük sıkıntılarla karşılacak. İşsiz güçsüz insanlar herşeyle uğraşabiliyor. Bölge ekonomisi yeni yeni toparlanıyor. Operasyon olursa bu çökebilir. İnsanlar tedirgin ama operasyon olacağını zannetmiyorum. Verilen karara tabii ki saygı duyarız ama iyi düşünülmesi gerekir diye düşünüyorum."
(*) Doğu ve Güneydoğu Sanayicileri ve İşadamları Federasyonu



AHMET ACAR


Erbil İşadamları Derneği Başkanı



Kuzey Irak yönetiminin Türklere tavrı olmaz

"Bir operasyon yapılması ilk önce ekonomiyi etkiler. Türkiye'den gelen işadamlarına yönelik Kuzey Irak'ta bir tavır söz konusu değil. Ancak işadamları psikolojik olarak etkileniyor. Bir yerde savaştan söz edildiğinde, işadamlarının psikolojisini hesap edin. Ben Kuzey Irak'ta bürokrasiyle iç içeyim. Kuzey Irak yönetiminin Türk işadamlarına karşı olumsuz bir bakışını ne duydum, ne de bundan sonra olacaktır. Ancak operasyon söylentisinin ekonomi üzerinde etkisi oluyor. İşadamları yatırım yapma konusunda tavırsız kalıyor. Sorunlar diplomatik ilişkilerle çözülmeli."



NİLGÜN ERDEM


Mersin KAGİDER'in kurucularından



Şu an Türk girişimciye tepki yok

"K. Irak'ta hazır mutfak ve kapı üretiyoruz. Askeri bir operasyon ticari ilişkileri olumsuz etkiler ama ne yapılması gerekiyorsa yapılacaktır. Irak'taki insanların tavrı ve Irak'la ilişkiler, Yunanistan - Türkiye ilişkisine benziyor. Halklar arasında olumsuz anlamda hiçbir şey yokken ülkeler arası ilişkiler farklı. Kısa süre öncesine kadar burada iş yapan Türk girişimcilere karşı herhangi bir tepkiyle karşılaşmadık."

kaynak