Etkili Öğretmen
Okul, öğrencilere okuma-yazma ve basit sayısal becerilerin yanında karmaşık ve daha soyut bilgi ve düşünceleri kazandırmak üzere kurulmuş ve hemen hemen herkesi şu veya bu ölçüde ilgilendiren oldukça yaygın, toplumsal bir kurumdur. Bu kadar yaygın olması ve çok sayıda insanı ilgilendirmesi okul ve öğretmenlerin sorumluluğunu daha da arttırmakta, onları yaptıkları işin hesabını vermeye zorlamaktadır.
İnsan yaşamının çok önemli bir bölümü örgün eğitim kurumlarında geçmektedir. İlköğretimi esas aldığımızda, 6-7 yaşlarında başlayan süreç uzun yıllar boyunca devam etmektedir. Çeşitli yaş gruplarındaki öğrencilere hizmet veren ve onların eğitim sorumluluğunu yüklenen bu kurumların temel hedefi öğrencilerin gelişimine en üst düzeyde katkı sağlamak, böylece onları bir üst eğitim kurumuna ve hayata hazırlamaktır. Bunu başarabilmesi büyük ölçüde çalışanlarına bağlıdır. Çünkü kurumlar nihayetinde çalışanlarının niteliği ölçüsünde hizmet üretebilirler.
Her kurumun belirli kuruluş amaçları vardır. Bu amaçlar basitten karmaşığa doğru bir seyir takip eder. Basit ve yakın hedefler gerçekleştirildikçe karmaşık ve uzak hedeflerin gerçekleştirilmesi daha kolay olur. Etkililik bir kurumun/bireyin kendisi için belirlediği hedeflere ulaşma derecesine işaret eder. Kurumlar/bireyler hedeflerini gerçekleştirebildikleri ölçüde etkili; hedeflerinden uzaklaştıkları ölçüde etkisiz kabul edilirler.
Öğretmen etkililiği, eğitim araştırmacılarının uzun bir zamandan beri üzerinde kafa yordukları bir problemdir. Konuyla ilgili yapılan çalışmaların yüz yıldan fazla bir zamandır devam ediyor oluşu problemin önemini ve ne denli köklü bir geleneğe sahip olduğunu göstermektedir. Etkili öğretmen kimdir? Ne tür özelliklere sahiptir? Bu özellikleri tespit etmek mümkün müdür? Etkililik doğuştan getirilen bir özellik midir yoksa sonradan kazanılabilir mi? gibi sorular eğitimcileri meşgul etmektedir.
Öğretmenin eğitim sistemi içinde ne kadar önemli bir işlevi yerine getirdiği hususunda hemen hemen herkes hemfikir olsa da etkili öğretmenin kim olduğu ve özelliklerinin belirlenebilirliği araştırmacılar arasında tartışma konusu olmuştur. Öğretmen Etkililiğinin Ölçütü Üzerine Amerikan Eğitim Araştırması Topluluğu, 1953’de, öğretmen etkililiği araştırmalarının yetersiz ve dengesiz olduğunu belirten bir rapor yayınladı. Bu raporda, 40 yıldır öğretmen etkililiği üzerine yapılan çok sayıda araştırmaya rağmen elde edilen sonuçların hiç de iç açıcı olmadığı; öğretmen yetiştirme programlarına herhangi bir katkı sağlamadığı belirtilmektedir
(Rupley et al., 1986, 7).Biddle (1964, 2) ve Thomas (1981, 251)’a göre, hakkında çok şey yazılmış olsa da öğretmen etkililiği araştırmaları öylesine karmaşıktır ki hiç kimse yeterli ve etkili öğretmenin kim olduğunu ve öğretmen etkililiğinin nasıl değerlendirileceğini bilmemektedir. Aynı şekilde White ve Burke (1993, 1) ve Doyle (1985, 28)60yıldan fazla bir zamandır öğretmen etkililiği ile ilgili yüzlerce çalışma yapan araştırmacıların herkesin üzerinde fikir birliğine vardığı net bir sonuca ulaşamadıklarını; etkililiğin ölçütünü tespit etme çalışmalarının hayal kırıklığıyla sonuçlandığını; tüm çabalara rağmen hala etkili öğretmenle etkisiz öğretmeni birbirinden açıkça ayırt edemediğimizi belirtmektedirler. Fakat Hamachek (1975, 33) eğitimde hiçbir konunun öğretmen etkililiği kadar geniş çaplı araştırılmadığını ve iyi öğretmenin kötü öğretmenden ayırt edilemeyeceği düşüncesinin üzüntü verici olduğunu belirtmektedir. Ona göre; yeterli, etkili, iyi-ne olarak isimlendirilirse isimlendirilsin-öğretmeni bilebiliriz. İyi ve etkili öğretmenin kişisel özellikleri o kadar açıktır ki kötü ve etkisiz öğretmenin kişisel özelliklerinden kolayca ayırt edilebilir. Weimer (1993, 6)’de etkili öğretmeni kimsenin bilemeyeceği düşüncesine karşı çıkmakta ve bunun bir mit olduğunu belirtmektedir.
Eğitimci Philip Jackson, araştırmacıların etkili öğretmenlerde belirlediği ve pek çoğu pedagoji ve öğretim yöntemleriyle ilgili olan beceri ve özelliğin doğrudan incelenebileceğine, öğrenilebileceğine ve öğretilebileceğine inanmaktadır (Arthea, 2000, 42).
Arthea (2000, 46–47) araştırmacıların etkili öğretmenin özelliklerini ölçülebilir ve ölçülemez olmak üzere ikiye ayırdıklarını belirtmektedir. Ölçülebilir olanlar şunlardır: Etkili öğretmen bilgilidir, iyi eğitimlidir, konuları üst düzeyde anlar, çocuk ve gençlerin nasıl öğrendiğini ve nasıl teşvik edileceğini bilir. Etnik ayrımcılık hakkında bilgi sahibidir, ırkçılığı, sınıfçılığı, cinsiyet ayrımcılığını ve bunlarla nasıl baş edileceğini bilir. Bilgiyi aktarırken uygun öğretim yöntemleri kullanır. Öğretim kararlarını verirken esnektir. Birkaç başat amaca yoğunlaşır, neyi niçin öğrettiğini bilir, isteklerini öğrencilere açıkça belirtir, öğrencilere gerekli durumlarda uygulama fırsatı verir ve geribildirimde bulunur. Nasıl soru soracağını, öğrenciyi nasıl motive edeceğini bilir. İçinde çeşitli etkinliklerin yer aldığı ayrıntılı bir ders planı hazırlar, öğrencilerin başarı düzeylerinden hareketle sürekli değerlendirmeler yapar.
Etkili öğretmen açık ve tutarlı bir iletişim ve yönetim becerisine sahiptir. Ders saatini etkili biçimde kullanır. Geçişlere az zaman harcar. Organizasyonu iyidir. Öğrencilerin çalışmalarını ve gelişimlerini izler, problemleriyle baş etmede onlara yardım eder. Öğrencilerin kendisi hakkındaki değerlendirmelerini ciddiye alır. Eleştiriden çok ödüle baş vurur, verdiği kararlarda isabetlidir.
Etkili öğretmenin ölçülemez özellikleri ise şunlardır: Sağlam bir ahlaki karaktere sahiptir, çocuklardan hoşlanır, öğretmeyi ister, duyarlılık ve sebat gösterir, öğrencilerin bireysel ihtiyaçları ile sınıfın ihtiyaçlarını dengeler, kendine güveni tamdır, sabırlı, enerjik, empatik ve sıcaktır, isteklidir, kendisi ve öğrencileri için yüksek hedefler belirler, metne mutlak anlamda bağlı kalmaksızın konuşur, sezgisi güçlüdür, verimli çalışır, yaptıklarıyla gurur duyar, öğretime mümkün olduğunca çok zaman ayırır (Arthea, 2000, 48 ).
Bazı özelliklerin ölçülemeyeceğini söylemek tartışmaya açık bir iddiadır. Bazı kavramları tanımlamak ve ölçmek elbette zordur. Fakat iyi bir tanım yapıldığında ve göstergeler belirlendiğinde kavram ne kadar zor ve karmaşık olursa olsun göstergelerden hareketle ölçmek mümkündür.
ETKİLİ ÖĞRETMEN
Dr. Mustafa Tatar
YYU Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü
Okul, öğrencilere okuma-yazma ve basit sayısal becerilerin yanında karmaşık ve daha soyut bilgi ve düşünceleri kazandırmak üzere kurulmuş ve hemen hemen herkesi şu veya bu ölçüde ilgilendiren oldukça yaygın, toplumsal bir kurumdur. Bu kadar yaygın olması ve çok sayıda insanı ilgilendirmesi okul ve öğretmenlerin sorumluluğunu daha da arttırmakta, onları yaptıkları işin hesabını vermeye zorlamaktadır.
İnsan yaşamının çok önemli bir bölümü örgün eğitim kurumlarında geçmektedir. İlköğretimi esas aldığımızda, 6-7 yaşlarında başlayan süreç uzun yıllar boyunca devam etmektedir. Çeşitli yaş gruplarındaki öğrencilere hizmet veren ve onların eğitim sorumluluğunu yüklenen bu kurumların temel hedefi öğrencilerin gelişimine en üst düzeyde katkı sağlamak, böylece onları bir üst eğitim kurumuna ve hayata hazırlamaktır. Bunu başarabilmesi büyük ölçüde çalışanlarına bağlıdır. Çünkü kurumlar nihayetinde çalışanlarının niteliği ölçüsünde hizmet üretebilirler.
Her kurumun belirli kuruluş amaçları vardır. Bu amaçlar basitten karmaşığa doğru bir seyir takip eder. Basit ve yakın hedefler gerçekleştirildikçe karmaşık ve uzak hedeflerin gerçekleştirilmesi daha kolay olur. Etkililik bir kurumun/bireyin kendisi için belirlediği hedeflere ulaşma derecesine işaret eder. Kurumlar/bireyler hedeflerini gerçekleştirebildikleri ölçüde etkili; hedeflerinden uzaklaştıkları ölçüde etkisiz kabul edilirler.
Öğretmen etkililiği, eğitim araştırmacılarının uzun bir zamandan beri üzerinde kafa yordukları bir problemdir. Konuyla ilgili yapılan çalışmaların yüz yıldan fazla bir zamandır devam ediyor oluşu problemin önemini ve ne denli köklü bir geleneğe sahip olduğunu göstermektedir. Etkili öğretmen kimdir? Ne tür özelliklere sahiptir? Bu özellikleri tespit etmek mümkün müdür? Etkililik doğuştan getirilen bir özellik midir yoksa sonradan kazanılabilir mi? gibi sorular eğitimcileri meşgul etmektedir.
ETKİLİ ÖĞRETMENİN ÖZELLİKLERİ
(Rupley et al., 1986, 7).Biddle (1964, 2) ve Thomas (1981, 251)’a göre, hakkında çok şey yazılmış olsa da öğretmen etkililiği araştırmaları öylesine karmaşıktır ki hiç kimse yeterli ve etkili öğretmenin kim olduğunu ve öğretmen etkililiğinin nasıl değerlendirileceğini bilmemektedir. Aynı şekilde White ve Burke (1993, 1) ve Doyle (1985, 28)60yıldan fazla bir zamandır öğretmen etkililiği ile ilgili yüzlerce çalışma yapan araştırmacıların herkesin üzerinde fikir birliğine vardığı net bir sonuca ulaşamadıklarını; etkililiğin ölçütünü tespit etme çalışmalarının hayal kırıklığıyla sonuçlandığını; tüm çabalara rağmen hala etkili öğretmenle etkisiz öğretmeni birbirinden açıkça ayırt edemediğimizi belirtmektedirler. Fakat Hamachek (1975, 33) eğitimde hiçbir konunun öğretmen etkililiği kadar geniş çaplı araştırılmadığını ve iyi öğretmenin kötü öğretmenden ayırt edilemeyeceği düşüncesinin üzüntü verici olduğunu belirtmektedir. Ona göre; yeterli, etkili, iyi-ne olarak isimlendirilirse isimlendirilsin-öğretmeni bilebiliriz. İyi ve etkili öğretmenin kişisel özellikleri o kadar açıktır ki kötü ve etkisiz öğretmenin kişisel özelliklerinden kolayca ayırt edilebilir. Weimer (1993, 6)’de etkili öğretmeni kimsenin bilemeyeceği düşüncesine karşı çıkmakta ve bunun bir mit olduğunu belirtmektedir.
Eğitimci Philip Jackson, araştırmacıların etkili öğretmenlerde belirlediği ve pek çoğu pedagoji ve öğretim yöntemleriyle ilgili olan beceri ve özelliğin doğrudan incelenebileceğine, öğrenilebileceğine ve öğretilebileceğine inanmaktadır (Arthea, 2000, 42).
Arthea (2000, 46–47) araştırmacıların etkili öğretmenin özelliklerini ölçülebilir ve ölçülemez olmak üzere ikiye ayırdıklarını belirtmektedir. Ölçülebilir olanlar şunlardır: Etkili öğretmen bilgilidir, iyi eğitimlidir, konuları üst düzeyde anlar, çocuk ve gençlerin nasıl öğrendiğini ve nasıl teşvik edileceğini bilir. Etnik ayrımcılık hakkında bilgi sahibidir, ırkçılığı, sınıfçılığı, cinsiyet ayrımcılığını ve bunlarla nasıl baş edileceğini bilir. Bilgiyi aktarırken uygun öğretim yöntemleri kullanır. Öğretim kararlarını verirken esnektir. Birkaç başat amaca yoğunlaşır, neyi niçin öğrettiğini bilir, isteklerini öğrencilere açıkça belirtir, öğrencilere gerekli durumlarda uygulama fırsatı verir ve geribildirimde bulunur. Nasıl soru soracağını, öğrenciyi nasıl motive edeceğini bilir. İçinde çeşitli etkinliklerin yer aldığı ayrıntılı bir ders planı hazırlar, öğrencilerin başarı düzeylerinden hareketle sürekli değerlendirmeler yapar.
Etkili öğretmen açık ve tutarlı bir iletişim ve yönetim becerisine sahiptir. Ders saatini etkili biçimde kullanır. Geçişlere az zaman harcar. Organizasyonu iyidir. Öğrencilerin çalışmalarını ve gelişimlerini izler, problemleriyle baş etmede onlara yardım eder. Öğrencilerin kendisi hakkındaki değerlendirmelerini ciddiye alır. Eleştiriden çok ödüle baş vurur, verdiği kararlarda isabetlidir.
Etkili öğretmenin ölçülemez özellikleri ise şunlardır: Sağlam bir ahlaki karaktere sahiptir, çocuklardan hoşlanır, öğretmeyi ister, duyarlılık ve sebat gösterir, öğrencilerin bireysel ihtiyaçları ile sınıfın ihtiyaçlarını dengeler, kendine güveni tamdır, sabırlı, enerjik, empatik ve sıcaktır, isteklidir, kendisi ve öğrencileri için yüksek hedefler belirler, metne mutlak anlamda bağlı kalmaksızın konuşur, sezgisi güçlüdür, verimli çalışır, yaptıklarıyla gurur duyar, öğretime mümkün olduğunca çok zaman ayırır (Arthea, 2000, 48 ).
Bazı özelliklerin ölçülemeyeceğini söylemek tartışmaya açık bir iddiadır. Bazı kavramları tanımlamak ve ölçmek elbette zordur. Fakat iyi bir tanım yapıldığında ve göstergeler belirlendiğinde kavram ne kadar zor ve karmaşık olursa olsun göstergelerden hareketle ölçmek mümkündür.
