Yer Adlarımızın Dili
YER ADLARIMIZIN DİLİ Prof
Şu son yıllarda Avrupa'da yer adlarıyla ilgili çalışmalar bağımsız bir bilim kolu meydana getirecek kadar artmıştır. Bu yeni bilim koluna Avrupa dillerinde toponymie adı verilmektedir.
Dil bilgisinin bu yeni kolu, yer adlarım yapı, anlam ve köken bakımlarından açıklamaya çalışır. Bu çalışmalarda bütün yer adları, köy ve şehir gibi yerleşme yerlerinin (yani eski tabirle meskûn yerlerin) adları, tabiî yer adları (yani dağ, dere, tepe ... adları) göz önünde tutulur. Toponymıe'nin dağ, tepe, bel, sırt ... adları üzerinde duran kolu oronymie, dere, çay, ırmak, göl... adlarını ele alan kolu da hrydronymie adıyla anılır. Bu bakımdan Fransızca toponymie adıyla anılan bu bilim koluna Türkçede yer adları bilgisi adını verebiliriz.
Son elli yıl içinde yer adları üzerinde birçok kimseler çalışmış, bu alanda birçok araştırmalar yayımlanmıştır. Bu alandaki çalışmaların olumlu sonuçlar vermesi toponymie araştırmalarında /in<juıstique, yani dil bilimi metotlarının kullanmasıyla bir kat daha artmıştır. Bu metotlarla yapılan araştırmalar sonunda foponyme'lerin, yani yer adlarının kelimelerden farksız olduğu anlaşılmış, yer adlarının da kelimeler gibi fonetik kurallara uyduğu meydana çıkmıştır. Bundan başka, bütün yer adlarının bir anlam taşıdığı da tespit edilmiştir. Buna göre, bu adların verilmesinde de birtakım kuralların hâkim olduğu açıktır.
Toponymie alanında Fransa'da birçok kimseler çalışmıştır. Houze, Quicherat, Cocheris, d'Arbois de Jubainvİlle, Auguste Longnon, Albert Dauzat... gibi. 1922'de Ecole deş Hautes Etudes'de Longnon'un yerine Dauzat geçmiş ve kısa bir süre içinde pek çok toponymiste yetiştirmiştir. 1932'den başlayarak "Revue deş Etudes Anciennes" dergisinde toponymie haber ve yazılarına yer verilmiştir. 1938'de Paris'te Uluslar arası I. Toponymie ve Anthroponymie Kongresi toplanmıştır. Bu kongreye 20'ye yakın ülke katılmıştır. Bu kongre sonunda Fransa'da bir Toponymie ve Arthroponymie Komisyonu da kurulmuştur. Sonraki yıllarda Paris'te (1947) ve başka yerlerde (Bruxelles, 1949; Uppsala, 1952) bu kongrelere devam edilmiştir.
Fransa'ya paralel olarak, toponymie çalışmalarının Belçika'da da geliştiğini biliyoruz. Belçika'da yetişen toporıymıste'ler Fransa'daki yer adları üzerinde de çalışmalardır. Örnek olarak A. Vincent'ın 1937'de çıkan Toponymie de la France adlı eserini gösterebiliriz. Belçikalı toponoy miste'ler arasında Vincent'dan başka, Carnoy, Vannerus, Van de VVijer'i de anabiliriz. 1926'da Belçika'da bir Toponymie ve Diyalektoloji Komisyonu kurulmuştur. "Revue de Dialectologie et de Toponymie" dergisi bu komisyon tarafından çıkarılmaktadır.
Toponymie çalışmaları İsviçre'de de büyük bir gelişme göstermiştir. İsviçre'de bu alanda Jaccard ve Leş noms de lieux dans leş langues romanes (1930) yazarı Ernest Muret'den sonra bugün Aebischer ve Hubschmied gibi seçkin bilginler çalışmaktadır.
İtalyan toponymiste'leri arasında Battisti, Bertoldi, Bertoni, Olivieri, Pieri, Serra ... anılabilir. Genç İtalyan toponym/ste'lerinden Alessio, Lambroglia, Pasquali de verimli çalışmalarıyla tanınmışlardır.
İspanya ve Portekiz'de de toponymie çalışmalarına büyük bir önem verilmiştir. İspanya'da Griera ve Montoliu, Portekiz'de ise Leite de Vasconellos toponmiste olarak ün yapmıştır.
Almanya'da da yer adları üzerinde ciddî araştırmalar yapılmıştır. P. Skok ve Kaspers gibi bilginlerin çalışmalarından sonra, H. Gröhler (Über Ursprung uıd Bedeutung der französischen Ortsnamen, Heidelberg, I. 1913, II, 1933), Gamillscheg ve Schnetz'in bu alanda ciddî yayınlar yaptığını biliyoruz. Fransız dilinin etymologique sözlüğünü yazmış olan Gamillscheg, Kuzey Fransa'daki Frank yerleşmeleri üzerinde durmuştur. Schnetz ise "Zeitschrift für Ortsnamen, forschungen" adlı dergiyi çıkarmıştır. 1925'te Münih'te çıkmaya başlamış olan bu dergi, 1938'de "Zeitschrift für Namen Forschungen" adını almış, böylelikle programını bütün özel adları kapsayacak ölçüde genişletmiştir.
YER ADLARIMIZIN DİLİ
Prof. Dr. Hasan Eren
Prof. Dr. Hasan Eren
Şu son yıllarda Avrupa'da yer adlarıyla ilgili çalışmalar bağımsız bir bilim kolu meydana getirecek kadar artmıştır. Bu yeni bilim koluna Avrupa dillerinde toponymie adı verilmektedir.
Dil bilgisinin bu yeni kolu, yer adlarım yapı, anlam ve köken bakımlarından açıklamaya çalışır. Bu çalışmalarda bütün yer adları, köy ve şehir gibi yerleşme yerlerinin (yani eski tabirle meskûn yerlerin) adları, tabiî yer adları (yani dağ, dere, tepe ... adları) göz önünde tutulur. Toponymıe'nin dağ, tepe, bel, sırt ... adları üzerinde duran kolu oronymie, dere, çay, ırmak, göl... adlarını ele alan kolu da hrydronymie adıyla anılır. Bu bakımdan Fransızca toponymie adıyla anılan bu bilim koluna Türkçede yer adları bilgisi adını verebiliriz.
Son elli yıl içinde yer adları üzerinde birçok kimseler çalışmış, bu alanda birçok araştırmalar yayımlanmıştır. Bu alandaki çalışmaların olumlu sonuçlar vermesi toponymie araştırmalarında /in<juıstique, yani dil bilimi metotlarının kullanmasıyla bir kat daha artmıştır. Bu metotlarla yapılan araştırmalar sonunda foponyme'lerin, yani yer adlarının kelimelerden farksız olduğu anlaşılmış, yer adlarının da kelimeler gibi fonetik kurallara uyduğu meydana çıkmıştır. Bundan başka, bütün yer adlarının bir anlam taşıdığı da tespit edilmiştir. Buna göre, bu adların verilmesinde de birtakım kuralların hâkim olduğu açıktır.
Toponymie alanında Fransa'da birçok kimseler çalışmıştır. Houze, Quicherat, Cocheris, d'Arbois de Jubainvİlle, Auguste Longnon, Albert Dauzat... gibi. 1922'de Ecole deş Hautes Etudes'de Longnon'un yerine Dauzat geçmiş ve kısa bir süre içinde pek çok toponymiste yetiştirmiştir. 1932'den başlayarak "Revue deş Etudes Anciennes" dergisinde toponymie haber ve yazılarına yer verilmiştir. 1938'de Paris'te Uluslar arası I. Toponymie ve Anthroponymie Kongresi toplanmıştır. Bu kongreye 20'ye yakın ülke katılmıştır. Bu kongre sonunda Fransa'da bir Toponymie ve Arthroponymie Komisyonu da kurulmuştur. Sonraki yıllarda Paris'te (1947) ve başka yerlerde (Bruxelles, 1949; Uppsala, 1952) bu kongrelere devam edilmiştir.
Fransa'ya paralel olarak, toponymie çalışmalarının Belçika'da da geliştiğini biliyoruz. Belçika'da yetişen toporıymıste'ler Fransa'daki yer adları üzerinde de çalışmalardır. Örnek olarak A. Vincent'ın 1937'de çıkan Toponymie de la France adlı eserini gösterebiliriz. Belçikalı toponoy miste'ler arasında Vincent'dan başka, Carnoy, Vannerus, Van de VVijer'i de anabiliriz. 1926'da Belçika'da bir Toponymie ve Diyalektoloji Komisyonu kurulmuştur. "Revue de Dialectologie et de Toponymie" dergisi bu komisyon tarafından çıkarılmaktadır.
Toponymie çalışmaları İsviçre'de de büyük bir gelişme göstermiştir. İsviçre'de bu alanda Jaccard ve Leş noms de lieux dans leş langues romanes (1930) yazarı Ernest Muret'den sonra bugün Aebischer ve Hubschmied gibi seçkin bilginler çalışmaktadır.
İtalyan toponymiste'leri arasında Battisti, Bertoldi, Bertoni, Olivieri, Pieri, Serra ... anılabilir. Genç İtalyan toponym/ste'lerinden Alessio, Lambroglia, Pasquali de verimli çalışmalarıyla tanınmışlardır.
İspanya ve Portekiz'de de toponymie çalışmalarına büyük bir önem verilmiştir. İspanya'da Griera ve Montoliu, Portekiz'de ise Leite de Vasconellos toponmiste olarak ün yapmıştır.
Almanya'da da yer adları üzerinde ciddî araştırmalar yapılmıştır. P. Skok ve Kaspers gibi bilginlerin çalışmalarından sonra, H. Gröhler (Über Ursprung uıd Bedeutung der französischen Ortsnamen, Heidelberg, I. 1913, II, 1933), Gamillscheg ve Schnetz'in bu alanda ciddî yayınlar yaptığını biliyoruz. Fransız dilinin etymologique sözlüğünü yazmış olan Gamillscheg, Kuzey Fransa'daki Frank yerleşmeleri üzerinde durmuştur. Schnetz ise "Zeitschrift für Ortsnamen, forschungen" adlı dergiyi çıkarmıştır. 1925'te Münih'te çıkmaya başlamış olan bu dergi, 1938'de "Zeitschrift für Namen Forschungen" adını almış, böylelikle programını bütün özel adları kapsayacak ölçüde genişletmiştir.
