Namazın Tarihçesi Ve Fonksiyonları
namazın tarihçesi namazın tarihi namaz tarihi fonksiyonların tarihçesi fonksiyon
'Yeryüzünde ve göklerde ne kadar varlık varsa her şeyin, güneşin, ayın ve yıldızların, dağların, ağaçların ve aynı şekilde insanların Allah'ın önünde nasıl secde ettiklerini görme­din mi? (Ama) öyleleri var ki bunlar (Allah'ın) azap ve cezasına lâyıktır.' (Hac 22/18) * Secde âyeti*
'Yeryüzünde ve göklerde ne kadar varlık varsa bunların Allah'ı teşbih edip yücelttiklerini ve kuşların da saf saf diziler halinde (teşbihini) görme­din mi?' Her varlık gerçekten nama­zını (duasını) ve teşbihini öğrenmiş bulunuyor. Allah onların yaptıkları her şeyi bilendir.' (Nur 24/41)
Kâinat secdeye kapanmış,
Allah'ı teşbih ediyor.
Sen durur musun ey insanoğlu.'[1]
Tarih Boyunca Namaz
A-Önceki Ümmetlerde Namaz:
Bazı temel ibadetler tarihin ilk dönemlerinden itibaren Allah tarafından insanlara öğretilmiş ve emredilmiştir. İman yanında namaz, oruç, zekât-sadaka, hac, cihad gibi emirler ve hırsızlık, zina, katletme, gıybet gibi yasaklar da bunların en bariz örnekleridir.
Kur'ân'da ilk ümmetlerdeki namaz emri ile ilgili bazı âyetler:
-Hz. İbrahim'in namazı (Enam 6/162)
-Hz. Âdem, Nuh ve İbrahim'den sonra namazı terk eden ümmetin kınanması (Meryem 19/59)
-Hz. İbrahim, Lût, İshak ve Yakub'un namazı (Enbiya 21/73)
-Hz. İsmail ailesinin namazı (Meryem, 19/55)
-Hz. Şuayb'ın namazı (Hûd, 11/87)
-Hz. Musa'nın namazı (Tâhâ 20/14)
-Hz. İsa'nın namazı (Meryem 19/31)[2]
B-Cahiliye Devrinde Namaz:
Hz.Peygamber'in risaletinden önce Arabistanda hakim olan putpe­restlik yanında Hanif, Yahudi ve Hristiyanhk dininde olan Ehl-i kitap'tan kişiler de yaşıyordu.[3] Kur'ân o dönem putperestlerin namazının tahrif edil­miş şeklini bize hatırlatır ve bunu tenkit eder:
'Onların kutsal mâbed (Kabe'deki) namazları ancak ıslık çatmak ve el çırpmak şeklindedir. (O hâlde) inkâr etmeniz sebebiyle tadın bakalım azabı!'1 (Enfal 8/35)
Hadislerde Rasûlullah'ın risalet öncesi hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Ancak Recep ayında[4] Haniflerin ibadete yoğunluk vermeleri ve mağaralarda uzlete çekilmeleri Rasûlullah'ın hoşuna gidiyordu. Kırk yaşma gelmeden önce onları taklit etmeye başladı, onlar gibi dağlardaki mağaralara çekiliyor ve ibadet etmeye çalışıyordu. Peygamberlik gelmeden altı ay Önce gördüğü rüyaların ertesi günü çıkması ile de risalete hazırla­nıyordu.[5]
Cahiliye döneminde Araplar dışındaki toplumlarda da belirli vakitler­de dua ve ibadet edilirdi:
• Hindular güneşin doğuş ve batışında ibadet ederlerdi.
• Zerdüştler güneşin doğuşu sırasında dua ederlerdi.
• Katolik Romalılar sabah güneş doğmadan, akşam da güneş battıktan sonra yatsı vakti ibadet ederlerdi.
• Yahudiler üç vakitte ibadet ederlerdi...[6]
C- Rasûlullah'ın Peygamberliği Döneminde Namazın Gelişimi:
Rasûlullah'ın hayatında risalet görevi başlar başlamaz namaz da emredildi. Çünkü namaz bir Müslümanın başarılı olmasını sağlayan en önemli ibadetlerdendi.
Müşrikler Müslümanların namaz kılmalarına karşı tepkiliydiler:
• Namaz kılmalarım engellemeye çalıştılar,
• Üstlerine pislik attılar,
• Alay ederek kahkaha ile güldüler,
• Namaz kılanlara saldırdılar,
• Kavga çıkarttılar. (Müşriklerle Müslümanlar arasın­daki ilk kavga namaz sebebiyle çıkmıştı ve burada İslâm için ilk kan yeryüzüne dökülmüştü.)[7]
§ Allah'in yeryüzündeki en büyük sembolleri dört tanedir:
1- Kur'ân (Allah'ın yeryüzüne gönderdiği kitap/mektup),
2- Rasûlullah (Allah'ın yeryüzüne gönderdiği elçisi),
3- Kâbe (Yeryüzünde Allah'a ibadet edilen ilk mabed),
4- Namaz (İnsanın mükemmel ibadeti).[8]
§Rasûlullah döneminde namazın vakitlerinde ve sayısında değişik­liklerle ilgili üç ana dönem bulunmaktadır:
1- Önce sabah ve akşam ikişer rekat namaz emredildi. (Mü'min 40/55)
2- Sonra hicrete yakın bir zamanda, miraçta beş vakit namaz emredildi, ancak akşam hariç yine ikişer rekattı.[9]
3- Hicretten sonra da namazlar sabah ve akşam hariç dört rekata çıkartıldı, yolculukta ise miraçtaki şekil geçerli oldu.[10]
Kur'ân'da Namaz
Kur'ân'da namaz manasında olan (auü) kelimesi bütün türevleriyle birlikte 99 yerde geçmektedir. Bunlar genel olarak on ana başlıkta toplanabilir:
1- Beş vakit namaz (Bakara 2/238)
2- İkindi namazı (Mâide 5/106)
3- Cum'a namazı (Cum'a 62/9-10)
4- Cenaze namazı (Tevbe 9/84)
5- Kıraat (İsra 17/110)
6- Mabed (Hac 22/40)
7- Dua (Tevbe 9/103)
8- Övgü ve mağfiret (Bakara 2/157); Allah'tan övgü ve rahmet (Ahzab 33/56)
9- Din ve sorumluluk (Hud 11/87)
10- MelekIerden istiğfar (Ahzab 33/56).[11]
Namazların Hükmü
Allah ve Rasûlü tarafından beyan edilen namazlar teklif (sorumluluk) açısından üç kısma ayrılır: Farz, vacip ve nafile ;
1- Farz Namazlar:
a- Günlük beş vakit namaz
b- Farz namazların kazası
c- Cuma namazı
d- Cenaze namazı
2- Vacip Namazlar: (İhtilaf konuları yerinde açıklanacaktır)
a- Vitir namazı
b- Bayram namazları
c- Adak namazı
d- Bozulan nafile namazın kazası
e- Tavaf namazı
3- Nafile Namazlar:
Nafile namazlar iki kısımda incelenmektedir: Revatib sünnetler ve diğer nafile namazlar
a- Revatib Sünnetler: Belli bir düzen ve tertipte kılınan nafile namazlar:
l) Beş vakit namazla birlikte kılınan sünnetler:
-Müekked sünnetler (Sabah, öğle, akşam ve cuma namazının sünnetleri ile yatsının son sünneti)
-Müekked olmayan sünnetler (İkindi namazının sünneti ve yatsının ilk sünneti[12])
2- Teravih namazı
b- Diğer nafile namazlar: Teheccüt, kuşluk, evâbîn, tahiyyatü'l-mescid, hacet, sefer, abdest ve gusül, tövbe, istihare, teşbih, yağmur, kusûf ve husuf, mübarek gecelerde ve çeşitli zamanlarda kılınması serbest bırakılan namazlar.[13]
'Yeryüzünde ve göklerde ne kadar varlık varsa her şeyin, güneşin, ayın ve yıldızların, dağların, ağaçların ve aynı şekilde insanların Allah'ın önünde nasıl secde ettiklerini görme­din mi? (Ama) öyleleri var ki bunlar (Allah'ın) azap ve cezasına lâyıktır.' (Hac 22/18) * Secde âyeti*
'Yeryüzünde ve göklerde ne kadar varlık varsa bunların Allah'ı teşbih edip yücelttiklerini ve kuşların da saf saf diziler halinde (teşbihini) görme­din mi?' Her varlık gerçekten nama­zını (duasını) ve teşbihini öğrenmiş bulunuyor. Allah onların yaptıkları her şeyi bilendir.' (Nur 24/41)
Kâinat secdeye kapanmış,
Allah'ı teşbih ediyor.
Sen durur musun ey insanoğlu.'[1]
Tarih Boyunca Namaz
A-Önceki Ümmetlerde Namaz:
Bazı temel ibadetler tarihin ilk dönemlerinden itibaren Allah tarafından insanlara öğretilmiş ve emredilmiştir. İman yanında namaz, oruç, zekât-sadaka, hac, cihad gibi emirler ve hırsızlık, zina, katletme, gıybet gibi yasaklar da bunların en bariz örnekleridir.
Kur'ân'da ilk ümmetlerdeki namaz emri ile ilgili bazı âyetler:
-Hz. İbrahim'in namazı (Enam 6/162)
-Hz. Âdem, Nuh ve İbrahim'den sonra namazı terk eden ümmetin kınanması (Meryem 19/59)
-Hz. İbrahim, Lût, İshak ve Yakub'un namazı (Enbiya 21/73)
-Hz. İsmail ailesinin namazı (Meryem, 19/55)
-Hz. Şuayb'ın namazı (Hûd, 11/87)
-Hz. Musa'nın namazı (Tâhâ 20/14)
-Hz. İsa'nın namazı (Meryem 19/31)[2]
B-Cahiliye Devrinde Namaz:
Hz.Peygamber'in risaletinden önce Arabistanda hakim olan putpe­restlik yanında Hanif, Yahudi ve Hristiyanhk dininde olan Ehl-i kitap'tan kişiler de yaşıyordu.[3] Kur'ân o dönem putperestlerin namazının tahrif edil­miş şeklini bize hatırlatır ve bunu tenkit eder:
'Onların kutsal mâbed (Kabe'deki) namazları ancak ıslık çatmak ve el çırpmak şeklindedir. (O hâlde) inkâr etmeniz sebebiyle tadın bakalım azabı!'1 (Enfal 8/35)
Hadislerde Rasûlullah'ın risalet öncesi hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Ancak Recep ayında[4] Haniflerin ibadete yoğunluk vermeleri ve mağaralarda uzlete çekilmeleri Rasûlullah'ın hoşuna gidiyordu. Kırk yaşma gelmeden önce onları taklit etmeye başladı, onlar gibi dağlardaki mağaralara çekiliyor ve ibadet etmeye çalışıyordu. Peygamberlik gelmeden altı ay Önce gördüğü rüyaların ertesi günü çıkması ile de risalete hazırla­nıyordu.[5]
Cahiliye döneminde Araplar dışındaki toplumlarda da belirli vakitler­de dua ve ibadet edilirdi:
• Hindular güneşin doğuş ve batışında ibadet ederlerdi.
• Zerdüştler güneşin doğuşu sırasında dua ederlerdi.
• Katolik Romalılar sabah güneş doğmadan, akşam da güneş battıktan sonra yatsı vakti ibadet ederlerdi.
• Yahudiler üç vakitte ibadet ederlerdi...[6]
C- Rasûlullah'ın Peygamberliği Döneminde Namazın Gelişimi:
Rasûlullah'ın hayatında risalet görevi başlar başlamaz namaz da emredildi. Çünkü namaz bir Müslümanın başarılı olmasını sağlayan en önemli ibadetlerdendi.
Müşrikler Müslümanların namaz kılmalarına karşı tepkiliydiler:
• Namaz kılmalarım engellemeye çalıştılar,
• Üstlerine pislik attılar,
• Alay ederek kahkaha ile güldüler,
• Namaz kılanlara saldırdılar,
• Kavga çıkarttılar. (Müşriklerle Müslümanlar arasın­daki ilk kavga namaz sebebiyle çıkmıştı ve burada İslâm için ilk kan yeryüzüne dökülmüştü.)[7]
§ Allah'in yeryüzündeki en büyük sembolleri dört tanedir:
1- Kur'ân (Allah'ın yeryüzüne gönderdiği kitap/mektup),
2- Rasûlullah (Allah'ın yeryüzüne gönderdiği elçisi),
3- Kâbe (Yeryüzünde Allah'a ibadet edilen ilk mabed),
4- Namaz (İnsanın mükemmel ibadeti).[8]
§Rasûlullah döneminde namazın vakitlerinde ve sayısında değişik­liklerle ilgili üç ana dönem bulunmaktadır:
1- Önce sabah ve akşam ikişer rekat namaz emredildi. (Mü'min 40/55)
2- Sonra hicrete yakın bir zamanda, miraçta beş vakit namaz emredildi, ancak akşam hariç yine ikişer rekattı.[9]
3- Hicretten sonra da namazlar sabah ve akşam hariç dört rekata çıkartıldı, yolculukta ise miraçtaki şekil geçerli oldu.[10]
Kur'ân'da Namaz
Kur'ân'da namaz manasında olan (auü) kelimesi bütün türevleriyle birlikte 99 yerde geçmektedir. Bunlar genel olarak on ana başlıkta toplanabilir:
1- Beş vakit namaz (Bakara 2/238)
2- İkindi namazı (Mâide 5/106)
3- Cum'a namazı (Cum'a 62/9-10)
4- Cenaze namazı (Tevbe 9/84)
5- Kıraat (İsra 17/110)
6- Mabed (Hac 22/40)
7- Dua (Tevbe 9/103)
8- Övgü ve mağfiret (Bakara 2/157); Allah'tan övgü ve rahmet (Ahzab 33/56)
9- Din ve sorumluluk (Hud 11/87)
10- MelekIerden istiğfar (Ahzab 33/56).[11]
Namazların Hükmü
Allah ve Rasûlü tarafından beyan edilen namazlar teklif (sorumluluk) açısından üç kısma ayrılır: Farz, vacip ve nafile ;
1- Farz Namazlar:
a- Günlük beş vakit namaz
b- Farz namazların kazası
c- Cuma namazı
d- Cenaze namazı
2- Vacip Namazlar: (İhtilaf konuları yerinde açıklanacaktır)
a- Vitir namazı
b- Bayram namazları
c- Adak namazı
d- Bozulan nafile namazın kazası
e- Tavaf namazı
3- Nafile Namazlar:
Nafile namazlar iki kısımda incelenmektedir: Revatib sünnetler ve diğer nafile namazlar
a- Revatib Sünnetler: Belli bir düzen ve tertipte kılınan nafile namazlar:
l) Beş vakit namazla birlikte kılınan sünnetler:
-Müekked sünnetler (Sabah, öğle, akşam ve cuma namazının sünnetleri ile yatsının son sünneti)
-Müekked olmayan sünnetler (İkindi namazının sünneti ve yatsının ilk sünneti[12])
2- Teravih namazı
b- Diğer nafile namazlar: Teheccüt, kuşluk, evâbîn, tahiyyatü'l-mescid, hacet, sefer, abdest ve gusül, tövbe, istihare, teşbih, yağmur, kusûf ve husuf, mübarek gecelerde ve çeşitli zamanlarda kılınması serbest bırakılan namazlar.[13]