Osmanlı Devletinde misyonerlik faaliyetleri

*MeleK*

♥Ben Aşık Olduğum Adamın Aşık Olduğu Kadınım♥
Osmanlı Devletinde misyonerlik faaliyetleri
Vikipedi
smilev.gif
özgür ansiklopedi


1820 yılında başlayan ve Kurtuluş Savaşı'na sonuna kadar süren zaman içerisinde Osmanlı Devleti'nde misyonerlik faaliyetleri çok hızlı bir şekilde gelişmiştir. Misyonerlik faaliyetlerini bu denli başarılı olmasında şüphesiz Osmanlı Devleti'nin Islahat Fermanı ile verdiği ayrıcalılar
smilev.gif
kapitülasyon anlaşmaları ile verilen ayrıcalıklar ve Osmanlı Devleti'nin bölgelerine ilgi göstermemesi etkili olmuştur. Başlangıçta kendilerine Anadolu'da hedef bulamayan misyonerler daha sonra Ermenilere odaklanıp çalışmalarında başarılı olmuşlardır. Açtıkları okullardan mezun olanların başarılı olmaları bu okulların etkilerini artırmıştır. Hatta zamanla Müslüman Türkler dahi çocuklarını bu okullara göndermişlerdir.

Misyonerlerin genel hedef kitleleri
smilev.gif
İslamiyet'in yaygın olduğu bölgeler olmuştur. Bu çalışma Osmanlı Devleti ile sınırlı kalmayıp Afrika Kıtası
smilev.gif
Arap Yarımadası
smilev.gif
İran ve Orta Asya halklarına yönelik bir çalışmadır.

Bu amaç zamanla değişmiş
smilev.gif
emperyalist bir boyut almıştır. Osmanlı Devleti'nin çok milletli ve etnik kökenli yapısı ise bu yönteme çok müsaitti. Çünkü Osmanlı yönetimi altında Rum
smilev.gif
Ermeni
smilev.gif
Yahudi
smilev.gif
Maruni ve Dürzi etnik kimliklerine mensup gruplar yaşamaktaydı. Osmanlı yönetimindeki Lübnan’da Marunileri Fransızlar
smilev.gif
Dürzileri İngilizler
smilev.gif
Anadolu’daki Ermenileri ise Amerika Birleşik Devletleri kullanmıştır. Misyonerliğin Doğu'yu sömürmeyi hedef edindiğini açıkça bize gösteriyor
smilev.gif
hatta Julius Richter "Emperyalizmin temelini misyonerlik oluşturur" diyor.

Diğer bir misyoner L. Browne görüşünü şu şekilde açıklıyor; "Gerçek tehlike İslam düzeninde
smilev.gif
onun gelişme ve boyun eğdirme gücünde ve canlılığında gizlidir. İslam Avrupa emperyalizmine karşı tek duvardır."


Matbaanın rolü
İlk matbaa 1822 yılında Malta’da faaliyete geçmişti. Matbaa Temmuz 1822’de faaliyete geçtikten sonra Aralık 1826'ya kadar geçen sürede yaklaşık sekiz milyon baskı işi yapmıştır. Anadolu'da Rumca
smilev.gif
Ermenice
smilev.gif
Arapça ve Türkçe ders kitabının eksikliği
smilev.gif
misyonerleri bu ders kitaplarını basmaya yönlendirdi. 1830'da Türk-Amerikan ilişkileri resmi olarak başladı ve hemen arkasından İstanbul’da ABD diplomatik temsilciliği faaliyete geçti. Bu da matbaanın artık yasal olmasının önünde engel kalmadığı anlamına geliyordu
smilev.gif
çünkü matbaa bir Amerikan matbaasıydı. Osmanlı’nın sürekli müdahalesi ve gözetimi altında İstanbul'da rahat çalışılamayacağı anlaşıldığı için matbaanın İzmir'e taşınmasına karar verildi. Matbaa 1833 yılından 1953 yılına kadar faaliyetlerini İzmir’de sürdürdü. Daha sonra ise ihtiyaçlar doğrultusunda Antep ve Beyrut’ta yeni birer matbaa açıldı. Aşağıda incelenen Batı Türkiye Misyonu’nun gider bütçesinin %15–25 gibi bir kısmı matbaaya ait olacaktı.

Elde mevcut bir kataloğa göre
smilev.gif
başlangıcından 1881 yılına kadar Malta
smilev.gif
İzmir ve İstanbul matbaalarından toplam 725 adet kitap
smilev.gif
broşür
smilev.gif
risale vb. yayın yapılmıştır.

Matbaanın basın yayım işleri bazen engellemelerle karşılaşsa da Birinci Dünya Savaşına kadar hızında hiçbir şey kaybetmeden çalışmışdır. İkinci Meşrutiyetin ilan edildiği yıl (1908)
smilev.gif
ilk günden beri yapılan baskı işi toplam 900.000.000 (dokuz yüz milyon) sayfayı aşmıştı.


19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin misyonerler açısından genel durumu
Gerek Kanuni Sultan Süleyman’dan bu yana sürekli ve genişleyerek devam eden kapitülasyon anlaşmaları
smilev.gif
gerek azınlıklara önce Tanzimat Fermanı sonra Islahat Fermanı ile tanınan haklar
smilev.gif
gerekse Osmanlı Devleti’nin bir türlü eğitim ve sağlık gibi sosyal yönlü alanlarda başta Anadolu olmak üzere toprakları üzerinde isteklerini yapamaması Osmanlı Devleti’ni misyonerlerin adeta merkezi haline getirmişti.

Osmanlı Devleti'nin verdiği kapitülasyonlar o seviyeye gelmişti ki Osmanlı ülkesinde yaşayan Müslüman halkın yabancılar kadar hakları yoktu. Osmanlı Devleti bu yabancıları hiçbir şekilde sorgulayamaz
smilev.gif
yargılayamaz ve onlara kötü muamele yapamazdı. Bazen ya çok düşük bir vergi ödüyorlar
smilev.gif
bazende vergilerden dahi muaf hale geliyorlardı. Devletin herhangi bir mülki amirinin müdahalesi sırasında ise derhal konsolosluğa başvuruluyor ve devlet ya kat kat bedelini ödüyor ya da daha fazla ayrıcalıklar veriyordu. Örneğin; "1895 yılındaki olaylar okulu geniş ölçüde etkilemiş
smilev.gif
daha yerinde bir deyişle
smilev.gif
Fırat Koleji bu olayların içinde çalkalanmış
smilev.gif
okul binalarından sekizi yangın ya da yağmadan zarar görmüş ve o tarihte 88.000 dolar olarak tahmin edilen zarar 1901 yılında 100.000 dolar Osmanlı Devleti'nce ABD'ye ödenmiştir."

3 Kasım 1839'da
smilev.gif
yabancılara önemli haklar tanıyan Tanzimat Fermanı'ndan sonra bir de 27 Şubat 1856'da ilan edinen Islahat Fermanı da devlet içindeki yabancılara önemli haklar veriyordu. Islahat Fermanı'nın özellikle bütün toplumlara okul açma yetkisi vermesi
smilev.gif
serbest ve eşit şartlar altında ticari ve ekonomik faaliyetlerde bulunmalarını sağlaması ve yabancı devletler ile yapılacak anlaşmalar çerçevesinde yabancıların Osmanlı sınırları içerisinde mülk edinmelerine olanak sağlaması
smilev.gif
Osmanlı Devleti'nde misyonerlik faaliyetleri yürüten
smilev.gif
başta ABCFM gibi örgütlerin ve misyonerlerin işini kolaylaştırıyordu.

Tüm bunlara bir de Osmanlı Devleti’nin ve aydınlarının yüzyıllar boyunca Anadolu ile ilgilenmemeleri
smilev.gif
bölgenin kültür ve eğitimle beslenmemesi misyonerlerin işini kolaylaştırıyordu. "İkinci Meşrutiyetin ilan edildiği yıl (1908)
smilev.gif
ilk günden beri yapılan baskı işi toplam dokuz yüz milyon sayfayı aşmıştı." ABCFM arşivi alınan eser Uygur Kocabaşoğlu age.s.114 Bu rakam misyonerlerin işlerini ne kadar ciddiye aldıklarını ve matbaayı bu işte nasıl kullandıklarını gözler önüne seriyor. Geri kalmış bir Anadolu'da bu yayınlara önce hitap edilen kesim olarak Ermeniler göze çarpsa da daha sonraları bir takım yararlarından dolayı müslüman halkda bu yayınlara rağbet etmiştir. Hatta bununla kalmayıp ilerleyen süreçte çocuklarını misyonerlerin yönetimi altındaki misyoner Amerikan okullarına dahi gönderiyorlardı.


Osmanlı Devleti’nde Cizvit misyonerler
Cizvit misyonerler genelde Fransa'nın amaçlarına yönelik hareket etmişlerdir. Siyaset olarak Fransa’ya
smilev.gif
mezhep olarak koyu bir şekilde Papa'ya bağlı idiler. Osmanlı Devleti’nde misyonerlik yapma faaliyetini yakalayan ilk grup Cizvitler'dir. Bunun en önemli nedeni ise 1536 yılında başlayarak verilmeye devam edilen ayrıcalıklar olmuştu ki bunlarada ne fazla ve ilk olarak yararlananlar Cizvitler'di.

Cizvitler'in başlıca faaliyet gösterdikleri alanlar İstanbul
smilev.gif
İzmir
smilev.gif
Halep
smilev.gif
Suriye
smilev.gif
Filistin
smilev.gif
Mısır
smilev.gif
Irak
smilev.gif
Kıbrıs ve Orta Yunanistan'dı. Cizvitler 1583'te İstanbul'da St. Benoit Fransız okulunu kurdular. Cizvitlerle birlikte Katolikliğin diğer tarikatları olan Fransisken
smilev.gif
Dominiken
smilev.gif
Kapuçin ve Frerler de Osmanlı Devletine ayrıcalıkların sağladığı yararlarla gelmeye başladılar. Çoğu kendi isimleriyle anılan St. Joseph
smilev.gif
St. Michel
smilev.gif
St. Louis
smilev.gif
ve Notre Dame de Sion gibi okullar açtılar.

Salname ve Misyon Raporlarından yapılan derlemelere göre Birinci Dünya Savaşı öncesinde Fransız Katoliklerinin Osmanlı Devletinde dağılımı şu şekilde olmuştur:
1.PNG
Rakamlardan da anlaşıldığı gibi Cizvitler ağırlıklarını Suriye ve Lübnan toprakları üzerlerine vermişler. Burdaki Maruniler ve Arap Alevileri olarak bilinen Nusayriler üzerine yoğunlaşmışlardır. Her ne kadar Nusayriler üzerinde pek etkili olamasalar da Maruniler üzerinde öyle bir etkiye ulaşmışlardır ki onları silahlandırıp İngiliz yanlısı Dürziler ile savaştırmışlardır.
1914 yılına gelindiğinde Osmanlı Devleti'ndeki Fransız okullarının sayısı yaklaşık olarak 500 civarındaydı ve bu okullarda 59.414 öğrenci eğitim görüyordu
Katolik misyonerlerin açtıkları okulların yanı sıra ülkenin her yanına dağılmış olarak kurdukları hastene ve yetimhaneleri de vardı. Başlıca Fransız sağlık kuruluşları şunlardı: İstanbul Fransız Hatanesi
smilev.gif
İzmir’de Saint Antoine Katolik hastanesi
smilev.gif
Yafa’da Saint Louis Hastanesi
smilev.gif
Kudus’te Soeurs Saint Joseph Hastanesi
smilev.gif
Beyrut’ta Fransız Hastanesi
smilev.gif
Şam’da Soeurs Saint Vincent Hastanesi
smilev.gif
Bursa’da Les Soeurs Saint-Vincent de Paul Hastanesi
smilev.gif
ayrıca İzmir’de dispanser
smilev.gif
altı eczane ve bir kreş; Bursa
smilev.gif
Tripoli
smilev.gif
Kudüs’te çok sayıda sağlık ocakları; Yafa
smilev.gif
Ramallah
smilev.gif
Betlehem
smilev.gif
Nazaret
smilev.gif
Fenerburnu
smilev.gif
İzmit
smilev.gif
Musul ve Cizre’de birer dispanser vardı. Ayrıca
smilev.gif
1240 çocuğun kaldığı çok sayıda yetimhanede bunların yönetimi altındaydı.

Ancak misyonerlikte Cizvitleri Amerikalı ve İngilizlerden ayrı tutan en önemli yönleri bölge halkına değil
smilev.gif
Fransa'ya hizmet etmeleriydi. ABCFM çalışma alanındaki halka onların diliyle kültürüyle hitap ederken
smilev.gif
Cizvitler Fransa'yı ön plana çıkarmışlardır. Eğitim verilen çocukları birer Fransız çocuğu gibi yetiştirmişler
smilev.gif
öyle ki bu okullarda eğitim alan öğrencilerin Fransız tarihi
smilev.gif
dili ve coğrafyasını kendilerininkinden daha iyi biliyorlardı. Cizvitler tüm bunları Fransa’nın daha iyi sömürgeler kurabilmesi için yapıyorlardı. Nitekim Fransız mandası gelince bunu kendileri de dile getirmişlerdi. Yüzüncü kitaplarında diyorlar ki: "Evet biz başarılı Fransa’nın yardımına güveniyorduk
smilev.gif
işte o Fransa şimdi buradadır."

Fransiskenlerin okul dağılımı şöyledir:
2.PNG
Bu okullardan başka Fransiskenlerin Samsun
smilev.gif
Trabzon
smilev.gif
Harput
smilev.gif
Malatya
smilev.gif
Diyarbekir
smilev.gif
ve Mardin yörelerinde toplam 670 öğrencinin okuduğu hemşire okulları vardı.

Kapuçinlerin okul dağılımı ise şöyledir:
3.PNG

Osmanlı Devleti’nde Amerikan misyonerler

Osmanlı Devleti'ne gelen ilk Amerikalı misyonerler ve ABCFM
Osmanlı Devletine gelen ilk protestan misyoner
smilev.gif
1815 yılında Mısır'a ayak basan İngiliz Church of Missionary Society’e bağlı bir papazdı. Onu 1820 yılının ocak ayında İzmir’e gelen Pliny Fisk ve Levi Parsons adı Amerikalı misyonerler izlemişlerdir. Bu iki misyoner Anadolu en kapsamlı faaliyeti gösteren American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) adlı Amerikan misyoner örgütünün elemanlarıdır. Bu örgüt ABD'deki Protestan misyoner örgütlerinin içindeki en kıdemlisi ve en büyüklerinden biridir. ABCFM Kalvinci geleneği temsil eden
smilev.gif
16. yüzyıl sonları ile 17. yy’da İngiltere ve Amerikan’nın doğusunda filizlenen Puritan akımın belli başlı üç temsilcisinden birisi olan Congregationalist'lerce 1810’da Boston'da kurulmuştur. ABCFM 1868 yılında ABD’deki 16 protestan misyoner örgütünden yalnızca birisidir ama bu 16 örgütün yaptığı harcamaların %30'unu tek başına yapmakta ve istihdam edilen misyonerlerin yine %30'unu bünyesinde barındırmaktadır. 1886 yılında dünya üzerinde 80'in üzerinde misyoner örgütü vardır ve bunların 32'si ABD
smilev.gif
24'ü İngiltere
smilev.gif
25'i Avrupa kıtası kökenlidir. 1896 yılına gelindiğinde ise dünyadaki misyoner örgütlerinin sayısı 150'leri bulmakta
smilev.gif
buralarda toplan 11.574 misyoner faaliyet göstermekte
smilev.gif
15 milyon dolara yakın harcama yapılmaktadır.

Protestan misyoner örgütlerinin dünyayı aralarında paylaşmalarında Osmanlı Devleti esas itibariyle ABD'nin payına düşmüştür. ABCFM Osmanlı Devletindeki faaliyetlerine 1870 yılına kadar tek başına
smilev.gif
o yıldan sonra ise Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church'le (BFMPC) birlikte çalışmıştır. Bu arada başka bazı yan ve yardımcı kuruluşlar devreye girmiştir.

ABCFM misyonerleri
smilev.gif
misyonerlik faaliyetlerine başlamadan önce hareket alanında halkın demografik
smilev.gif
sosyal
smilev.gif
kültürel ve etnik dağılımını halkın moral durumunu belirliyorlar. Hangi konularda ne gibi eksikleri bulunduğunu ölçüyorlardır. Tüm bunalara sondaj çalışmaları deniliyordu. Bu sondaj çalışmaları şu başlılar altın yürütülüyordu.


  • [*]Dinsel açıdan halkın durumu nedir?
    [*]Ruhbanın durumu nedir?
    [*]Ülkede eğitim ve öğretime ilişkin durum nedir?
    [*]Halkın moral durumu nasıldır?
Yukarıdaki sorularla Anadolu’nun bütün yapısı ortaya çıkarılmış buna göre hareket edilmiştir. Tüm bunlara bir de devletin Anadolu üzerinde pasif olması
smilev.gif
halkla gerektiği gibi ilgilenmemesi ve Islahat Fermanı’nın verdiği ayrıcalıklar eklenince Anadolu çok rahat bir ortam oluyordu. Misyonerler Anadolu’ya doğru yola çıkarken amaçları dinsizleri Hristiyan yapmaktı ama Anadolu’da dinsiz olmayınca Müslümanlara ve diğer etnik gruplara yöneldiler. Ancak bu çabaları sonuç vermedi
smilev.gif
ne Rumların ne de Müslümanların üzerinde başarılı oldular
smilev.gif
sadece Ermeniler üzerinde etkili olayı başardırlar. Misyonerlik faaliyetlerini yeni başladığı zamanlarda eşleriyle birlikte Beyrut’a yerleşen William Goodell ve Isaac Bird
smilev.gif
çok hızlı bir şekilde çalışmaya başlamışlar ve bölge dillerini çok iyi çözmüşlerdi. Onları başarılı kılansa bir okul açmaları ve iki Ermeni din adamını Protestanlaştırmaları oldu. Diyanisos Karabet ve Kirkor Vartabet
smilev.gif
Amerikalı misyonerlere Ermenice dersleri verirken Protestanlığın cazibesinden kurtulamamışlardı. 19. yüzyılda da Osmanlı Devletinde bulunan misyonerlerin pek çoğu iyi yetişmiş
smilev.gif
bilgili insanlardır. William Goodel (1792–1867)
smilev.gif
William G. Schauffler (1789–1883) ve Elias Riggs (1810-1901) Osmanlı Devleti'nde faaliyet göstermiş en önemli Amerikalı misyonerler arasındadır.


Osmanlı Devleti'nde ilk örgütlenme
Amerikalı misyonerler Osmanlı topraklarında faaliyetlere başlamak için Osmanlı–İngiliz ilişkilerini düzelmelerini bekliyorlardı. Çünkü ortada henüz resmi bir Osmanlı-ABD ilişkisi yoktu. 2 Mart 1831'de Amerikan diplomatik temsilciliğini açtıktan sonra Willam Goodel
smilev.gif
26 Nisan 1831’de İstanbul'a hareket emri aldı ve 9 Haziran 1831'de İstanbul’a vardı. Ondan yaklaşık bir yıl sonra William Schauffler 31 Temmuz 1832’de İstanbul’a geldi ve birlikte ilk misyonerlik faaliyetlerine başladılar. Bu hareketin adı İstanbul Misyonu olarak geçecekti. İlk çalışmaları dil
smilev.gif
kitap hazırlıkları
smilev.gif
öğretim çalışmaları ve halkla ilişkiler üzerine olmuştur.

İstanbul Misyonunun adı zamanla Ermeni Misyonu olarak değişecektir. Bundaki en önemli neden ise sadece Ermenilerin bu çalışmalara olumlu cevap vermeleri olmuştur. Bu nedenle misyonu alanını sürekli olarak doğuya doğru genişletiştir. Çünkü doğu illerinde yaşayan Ermeni halkın üstünlüğü gözden kaçmamıştır. Bu amaçlarına ulaşmada ise en çok Amerikan misyoner okulları ön plana çıkmıştır.
Misyonlar istasyonlara
smilev.gif
istasyonlar ise uç istasyonlara ayrılıyorlardı. Bir misyonun en üst düzey yöneticisi sekreteridir. Aynı şekilde istasyonlarında sekreteleri vardır. Uç istasyonlar ise kasaba ve köylerde
smilev.gif
yerli Hristiyan ahaliden bir yardımcının yönetimindeki birimlere verilen addı. Uç istasyonlar alınan kararları uygulamak durumundaydı. Her istasyonun denetimindeki uç istasyon sayısı farklı olabilmekteydi. Örneğin: Harput'ta olduğu gibi
smilev.gif
belirli dönemlerde
smilev.gif
70 kadar uç istasyona sahip sahip istasyonlarda bulunabiliyordu.

1834 yılına kadar sadece İzmir ve İstanbul istasyon olarak varlıklarını sürdürürken
smilev.gif
bunlara bu tarihten itibaren Bursa ve Trabzon da eklendi. Bu şekilde 1835 yılında Osmanlı Devleti sınırları içerisinde iki misyon
smilev.gif
beş istasyon
smilev.gif
iki uç istasyon
smilev.gif
on bir misyoner
smilev.gif
bir matbaa ustası
smilev.gif
altı misyoner yardımcısı ve altı yerli misyoner yardımcıdan oluşan
smilev.gif
küçük ama imanlı bir misyoner örgütlenmesi vardı. 1836 yılında bu şekilde başlayan örgütlenme çığ gibi büyümüş ve 1900’lü yıllarda 16 istasyon
smilev.gif
247 uç istasyon
smilev.gif
37 misyoner
smilev.gif
97 kadın yardımcı
smilev.gif
112 kilise
smilev.gif
12.109 kilise üyesi ve 44.959 kayıtlı Protestan ile sayısı çok büyük bir örgütlenme örneği göstermişti. Bu büyük örgütlenme zamanla daha kolay yönetim esası açısından Batı Türkiye
smilev.gif
Merkezi Türkiye Misyonu ve Doğu Türkiye Misyonu olarak üç bölüme ayrılacaktır. Bunlara ek olarak Bulgar halkı için ABCFM ile birlikte hareket eden BFMPC Avrupa Türkiye'si Misyonu çalışmıştır.
 
Cevap: Osmanlı Devletinde misyonerlik faaliyetleri

Batı Türkiye Misyonu
Batı Türkiye Misyonu çeşitli istasyonlara ayrılmıştı. 1831'de İstanbul
smilev.gif
1834'de İzmir
smilev.gif
1835'de Trabzon
smilev.gif
1848'de Bursa
smilev.gif
1852'de Sivas-Merzifon
smilev.gif
1854'de Kayseri misyoner istasyonları kurulmuştu. Ayrıca bir ara İzmit'te ayrı bir istasyon örgütlenmesi göze çarpsa da daha sonra bu düşünceden vazgeçilmiştir. Batı Türkiye Misyonu'nun en önemli iki istasyonu İstanbul ve Merzifon'dur. İstanbul'un önemi bütün misyonerlik ihtiyaclarının burdan karşılanması ve gerekli düzenlemelerin burdan yönetilmesi olmuştur. Merzifon'un önemi ise tüm eğitim kurumları ile her türlü çalışmayı yapmalarından kaynaklanmıştır.


Merkezî Türkiye Misyonu
Merkezî (Orta) Türkiye Misyonu
smilev.gif
Torosların güneyinden Fırat nehri vadisine kadar olan bölgeyi kapsıyordu
smilev.gif
özellikle Maraş ve Antep illerine ağırlık veriliyordu. Belirtilen bu yerlerin dışında Halep
smilev.gif
Antakya
smilev.gif
Tarsus ve Urfa’yı da kapsayan bu misyonda
smilev.gif
ilkokuldan yüksek okula kadar bütün eğitim kurumlarının olması
smilev.gif
İstanbul'dan sonraki ikinci matbaanın bazı nedenlerden dolayı burda kurulması ve en büyük protestan cemaatin bu bölge sınırları içerisinde Merkezî Türkiye Misyonu’nu önemli bir hale getiriyordu.

Ayrıca
smilev.gif
ihtiyaç içinde olanlar içinbir tür kendine yardım ilkesine göre çalışan atölyeler açılmıştı. Merkezî Türkiye Misyonu’nunda Antep ve Maraş’ta bulunan yetimhanelerde
smilev.gif
1900 yılında sırasıyla 132 ve 420 yetim çocuk barınıyordu.


Doğu Türkiye Misyonu
Doğu Türkiye Misyonu ise Harput
smilev.gif
Erzurum
smilev.gif
Van
smilev.gif
Mardin ve Bitlis’ten başlıca Rus ve İran sınırına kadar olan bütün Doğu Anadolu topraklarını içine alıyordu. 1900 yılında bu beş istasyona bağlı 97 uç istasyon bulunuyordu. Tüm bu kurumlarda 36'sı Amerikalı
smilev.gif
266'sı yerli 302 görevlinin gözetimi altında faaaliyetler sürüyordu. Yine misyonerlerin yönetimdeki yetimhanelerde 2000 çocuk kalıyordu
smilev.gif
ki bunların yaklaşık 1100'ü Harput'tadır.


Misyonerlerin eğitim alanındaki çalışmaları
Şüphesiz misyonerliğin başlangıçtaki amacı hedef alınan bölgelerdeki kitlelere iyi bir dini eğitim vermekti. Bu amaçla ilk gelen papazlar hemen İncil’i anlatmaya başladılar. İlerleyen süreçte İncil'i Türkçe'ye ve Osmanlı Devleti'nde hedef aldıkları toplumların dillerine çevirmeye başladılar. Öncelikli hedef olan Ermeni nufus bölgeleri ilk ve en önemli hedefti. Tüm bu faaliyetler ABCFM tarafında yollanan misyonerlerce planlanıyor ve yürütülüyordu. ABCFM nin bu derece etkili olmasının şüphesiz ki en büyük payı maddi desteklemelerinden kaynaklanmıyordu. Zaten ABCFM’nin stratejisi buna uygundu. Başlangıçta yardım ediyor
smilev.gif
giderlerini karşılıyor
smilev.gif
yönetimini üstleniyordu. Ama zamanla başka örgütlerin
smilev.gif
kişilerin
smilev.gif
fonların devreye girmesi
smilev.gif
eğitimin bir kısmın paralı bir hal alması
smilev.gif
bazı yan gelirlerin elde edilmesi ABCFM'yi rahatlatıyordu. Okulların açılmasından yaklaşık 50 yıl sonra yerel yöneticilere devredilmesi planlanmıştı.

Her ne kadar gelen ilk misyonerler kutsal kitabı tanıtmak için okullar açdılarsa da bu zamanla yerini laik okullara veya kolejlere bırakmak zorunda kalmıştır. Bu konuda ABCFM genel sekreteri ile Robert Kolej kurucusu Hamlin defalarca ters düşmüş ve sonunda Hamlin’in isteği kabul edilmişti. Bundan sonra misyoner okulları sadece ilahiyat okulları olarak değil aynı zamanda çağın gerektirdiği bütün alanlarda 8–10 yıl arasında değişen eğitim programları uygulayacaklardı. Öyleki paralı olduğu halde dahi halk bu okulların açılması için baskı uygulayacaktı.
Zaman için ilkokullar
smilev.gif
ortaokulla
smilev.gif
yatılı kız ve erkek okulları
smilev.gif
kolejler ve ilhahiyat okulları ülkenin her yanında faaliyet göteriyorlar. Öyleki bu okulların hemen hemen ülkedeki okulların 1/3 üne tekabül ettiği söyleniyordu. ABCFM'nin yanısıra özellikle kız okullarını WBM ve WBMI gibi kadın misyoner okulları da destekliyordu.


Osmanlı Devleti'nde göze çarpan belli başlı okullar

İstanbul Robet Kolej
Robet Kolej İstanbul Bebek'te küçük bir evde eğitim ve öğretime başlamıştır. Bu işi başlatan ise ABD'de kuyumculuk yapan ve daha sonra misyoner olmayı seçen Cyrus Hamlin adında bir misyonerdi. Bu okula ilerde Robert Kolej denmesinin nedeni ise Rothschild ailesinden New York'lu iş adamlarında Christopher Rinlender Robert'in bu okula çok büyük miktarda yardım yapmasından kaynaklanmıştır. Robet 1878'de ölene dek kolejin bütün harcamalarını üzerine almış ve servetini beşte birinin koleje verilmesini vasiyet etmiştir. Öldüğünde koleje kalan dört yüz bin dolarla okula yeni ve mükemmel binalar yapılmış
smilev.gif
bu iyiliklerinden dolayı sonra da okula Robert Kolej adı verilmiştir. Robert Kolej öğrencileri ilerki tarihlerde Bulgaristan'ın siyasal yaşamında aktif rol oynamışlar
smilev.gif
hatta ilk 5 Bulgar başbakanı bu okuldan mezun olmuştu.


Merkezî Türkiye Koleji: Antep – 1876
Merkezi Türkiye Misyonu'na bağlı olarak açılan Merkezî Türkiye Koleji 1878 Ekim'inde küçük bir binada eğitime başladı ve 15 Ocak 1878'de Osmanlı Devleti okulu bir idadiye olarak tescil etti. Okulda öğretilen dersler dünya edebiyatı
smilev.gif
retorik
smilev.gif
ekonomi politik
smilev.gif
dünya tarihi
smilev.gif
uygarlık tarihi
smilev.gif
kimya
smilev.gif
analitik kimya
smilev.gif
minereloji
smilev.gif
fiziki coğrafya
smilev.gif
ahlak felsefesi
smilev.gif
muhasbe
smilev.gif
anatomi
smilev.gif
fizyoloji
smilev.gif
geometri
smilev.gif
cebir
smilev.gif
Osmanlı tarihi
smilev.gif
Amerikan tarihi
smilev.gif
Türkçe
smilev.gif
yüksek cebir
smilev.gif
doğa tarihi
smilev.gif
vokal müzik
smilev.gif
Ermeni dili ve edebiyatı
smilev.gif
Ermenice ve İngilizce güzel yazı yazma sanatıydı. Okulda başlangıçta üç bölümden oluşuyordu; Hazırlık Bölümü
smilev.gif
Bilimler Bölümü ve Tıp Bölümü.
1892 yılında itibaren yörede başlayan olyalardan okulda nasibini almış
smilev.gif
okulun bazı öğrencileri ve öğretmenleri bu olaylarda fişlenmişlerdi ve yörede nifak yuvası gözüyle bakılmıştır. Tüm bu nedenlere bir de ekonomik sıkıntılar etkilenince okul 1915 yılında faaliyetlerine son verdi ve kendini feshetti. Her ne kadar 1921 yılında yılında yeniden açıldı ise de 1924 yılında Halep’e taşınmıştır.


Fırat Koleji: Harput – 1878
13 Mayıs 1875 tarihinde kurulan bu okulun özgün adı Ermenistan Koleji’di
smilev.gif
ancak Osmanlı Devleti’nin baskıları sonucunda 16 Şubat 1888’den itibaren adı Fırat Koleji olarak değiştirildi. Kolejin öğrenim dili Ermenice'ydi ama bu okulda çok iyi derecede İngilizce ve Türkçe dilleri de öğretilmekte idi. Okul 1915 yılındaki olaylar nedeniyler okul müdürünün sınır dışı edilmesi ile beraber kapatılmıştır.


Anadolu Koleji: Merzifon – 1886
Anadolu Kolejini İstanbul'dan Merzifon'a taşınmasının en büyük nedeni gözlerden uzak ve hedef kitleye daha yakın olma amacıydı. Anadolu Koleji'nin en büyük özelliği hem azınlıklara hem de Müslüman-Türk öğrencilere açık olmasıydı. Kuruluşundan iki yıl sonra hazırlık sınıfları dahil okuyan öğrenci sayısı 130'du. Kolejin 10.000 cildi aşkın bir kütüphanesi ve 7.000'den fazla türü içeren bir botanik müzesi vardı. Okulun Müslüman öğretim elemanlarından Zeki Ketani'nin öldürülmesi sonucu okul karışmış
smilev.gif
yönetim suçlanmıştır. Olaylar dinmeyince okul kapatılmış ve Selanik'te aynı isimle eğitim vermeye devam etmiştir.

Bu okullara ek olarak 1882'de Maraş'ta Merkesi Kız Koleji
smilev.gif
1888’de Tarsus'da Aziz Pavlus Enstitüsü
smilev.gif
1890’da İstanbul'da İstanbul Kız Koleji ve 1903’de İzmir'de Uluslararası Kolej kurulmuştur.


Okulların ve misyonerlerin maddî kaynakları
Anadolu’daki misyoner faaliyetleri ve misyoner okulları açıldıktan belli bir süre sonraya kadar doğrudan ABD merkezli ABCFM misyoner örgütü tarafından desteklenmiştir. Bilhassa okulların açılması sırasında ABD’nin çeşitli eyaletlerinde yürütülen kampanyalarda çok yüksek miktarlarda bağışlar toplanmış ve bunlar Anadolu'daki çalışmalar için harcanmıştır. Bazen okulların kurulmarında özel kişi ve fonların da büyük desteği oluyordu. Buna en güzel örnek Robert Kolej’e adı verilen Christopher Rinlender Robert’tir. Öldüğünde okula bıraktığı 400.000 dolar maddî kaynak okula yeni binalar yapılmasını sağlamıştır. Zamanla okullardaki sistemlerin ve matbaa sistemin oturması sonucu yerli halk da bu kaynakları belli oranda desteklemişlerdir. Bu destek okulların başarıları ile orantılı şekilde artmıştır. Bunlara ilave olarak bazı yan misyoner kuruluşların da bu maddi kaynaklarda payları bulunmaktadır. WBM ve WBMI gibi kadın misyoner örgütleri de zamanla bazı okulları bilhassa kız kolejlerini desteklemişlerdir. Yerli Protestan cemaatlar da okullara maddî desteklerde bulunmuş
smilev.gif
okullara kayıt olan öğrencilerden belli oranda harçlar alınmış
smilev.gif
çeşitli aktiviteler okullara gelir getirmiştir. ABCFM Osmanlı Devletinde 1819-1914 arasında yaptığı toplam harcama 13.345.785 dolar tutarındadır.


SONUÇ
1820 yılında başlayan ve Kurtuluş Savaşı'na sonuna kadar süren zaman içerisinde Osmanlı Devleti'nde misyonerlik faaliyetleri çok hızlı bir şekilde gelişmiştir. Öyleki daha tanınmanın başında iki Ortodoks Ermeni din adamı Protestan yapılmıştır. Misyonerlik faaliyetlerini bu denli başarılı olmasında şüphesiz Osmanlı Devleti'nin Islahat Fermanı ile verdiği ayrıcalılar
smilev.gif
kapitülasyon anlaşmaları ile verilen ayrıcalıklar ve Osmanlı Devleti'nin bölgelerine ilgi göstermemesi etkili olmuştur.
 
Geri
Üst