Resim ve Ressamlarla Sürrealizm

[Bilge Gökçen]

Sanat Akımları : Sürrealizm


1914-18 savaşı ertesinde, bu felaketi yüceltenlerin propagandalarına bir takım genç insanlar karşı çıktılar. Avrupa'nın kültür alanındaki canlı ve devingen taşıyıcıları da onlardı. En iyilerin savaşta öldüğü korkusuna kapılmış olan milliyetçiler ise, kültürel duyarlılık yönünden körelmişlerdi. Savaş öncesinde, buluşlar ve yenilikler bakımından verimli bir dönem yaşanmıştı. Resim alanında Fovizm, Kübizm gibi yeni akımlar doğmuş, Kandinsky' nin soyutlamaları, merkezi Münih'te olan ' Blaue Reiter Hareketi' ve Art Nouveau' nun Jugenstil dönüşmesiyle beliren pırıltılar, Ekspresyonizm' in yayılmasına yol açmıştı.

Savaş ertesinde, özellikle Dada hareketini geliştiği görülür. Marcel Duchamp' ın 1914'lerden beri ileri sürdüğü sanata-karşı görüşler, 1916 yılında Tristan Tzara ve Zürih'teki Cabaret Voltaire' in önderliği altında belli bir düzene sokuldu. Dadaistlerin boy hedefi, doğal olarak sanat ve özellikle akademik sanattı. Fakat bununla kalmıyor, hem siyasal ortama hem de geleneksel görüş ve davranışlara karşı cehpe alıyordu.

Sanata karşı kesin bir tavır belirleyen bu heyecan dalgası kısa bir süre durulduktan sonra bir anlamda Sürrealizmle birlikte, sanatsal etkinliklerin yenilenme kapsamı içinde, bu yenilenmenin şaşmaz niteliği olarak ortaya çıktı. Schwitters’in sesli şiirleri, bir fütürist olan Marinetti’nin ‘özgür sözcükleri’ yine bir fütürist olan Russolo’nun gürültü resitalleri, Marcel Duchamp’ın ‘hazır-yapıtları’, Picabia’nın yazılarla birleştirilmiş çizimleri, Ernst’in kolajları, gene Picabia’nın mürekkep lekeleri, Schwitters’in hurda montajları, Duchamp’ın bıyık takılmış Mona Lisa’sının yanı sıra en akla hayale gelmeyen nesnelerden yararlanmak ve uygulamada, sonucu rastlantıya bırakmakta yenilik arama peşindekileri işler arasında sayılabilirdi. Sürrealizstlerin kullandığı teknikler ve yaratıcı yaklaşımlardan çoğunun Dada akımı çerçevesinde icat edilmiş olduğu anlaşılabilir.

 

[Bilge Gökçen]

Cevap: Resim ve Ressamlarla Sürrealizm

Geleceğin hemen hemen tüm sürrealistleri gibi, Dada toplantılarına katılan Breton’un 1921 de Philippe Soupault ile birlikte yayınladığı ve ilk ruhsal otomatizm denemesi olan Les Champs Magnetiques adlı yapıt ancak çok sonraları Sürrealist bir yapıt olarak değerlendirilmiştir. Bu yapıt dadacılara özgü kendiliğinden bir ruhsal boşalma ile yazılmıştır. Ancak hayal gücü ve belli oranda deneysel uygulamalar da bu yapıtın oluşmasında rol oynamıştır. Dada’nın kendine özgü ilkeleri korumak istemesine karşın, Breton Apollinaire ve Reverdy ile kendisini Sembolizme bağlayan şiir bağlarını hiçbir zaman koparmamış olduğu görülür. Bir süre sonra Tzara ve Picabia’dan ayrılmasına yol açan neden bu olmuştur.

Francis Picabia, Tzara ile aynı zamanda Paris’e geldi. Önce Amerika’dan yola çıkmış ve Barselona’ya varmıştı. Bu kentte, evvelce yayınladığı dergi 291, 1917 de 391 olmuştur. Bu inceleme kitapçığı niteliğindeki dergi, 1924 te 19.cu sayısına ulaştı. Picabia, Paris’e vardığında Salon d’Automne’u makanik dönemin ürünlerini sergileyerek şaşkınlığa uğrattı.

Sergilediği alaycı, küstah yapıtlarında ayrıca kibritler, tüyler ve fitiller gibi ‘eklentiler’ de doluydu. Aynı dönemde Duchamp’ta cam üzerine yaptığı ‘Bekarları tarafından Çırılçıplak soyulan gelin’ adlı resmim üzerinde çalışıyordu. Duchamp daha sonraları kendisini tümüyle satranç oyununa vermek üzere bu yapıtı bitirmeden bırakmıştır. 1913 yılında Newyork’ta açılan büyük modern sanat sergisi, Armony Show’daki başarısından sonra bir hırdavatçıdan sağlanabilcek hazır yapıtları veya toptan üretilmiş eşyaları Duchamp heykel adı altında sergiledi. Duchamp, Dada ruhuna en çok bağlı Sürrealist obje tasarlayıcısı olarak kaldı. Yeteneği, uluslararası büyük sürrealist sergilerde tartışılmaz bir biçimde ortaya çıkmıştır.

 

[Bilge Gökçen]

Cevap: Resim ve Ressamlarla Sürrealizm

Ancak 1921 de Barres duruşması öncesinde Breton ile Dada arasındaki ilk ayrılık belirdi. Bunun tek nedeni, Breton’un skandalları daha göze çarpan bir şekilde çirkinleştirmek suretiyle bunları gerçekte daha ciddi ve daha az yaygın bir hale getirme sornuna bağlı olduğunu göstermektedir. Maddenin özünün başka yerde bulunduğunu ve denemedeki amacın şiirler bilim arasındaki bağlantıyı kurmak olduğunu söylemek, gerçeğin dışına çıkmak değildir. Şiirle bilim arasındaki bu bağlantı, Sürrealizm’in temel bir ilkesidir. ‘Litterature’ dergisinin adı bütünüyle hayali bir ad idi. (Breton) burada Sürrealizmin köklerini oluşturan kesin denemelerin sonuçlarını görmek mümkündür. ‘uyku dönemi’ ya da ‘’rüyada iş görme çağı süregitmiştir. Dada’nın küçük gruplara bölündüğü sürede tam anlamıyla Sürrealist bir topluluğun oluşması fazla zaman almamıştır. Haziran 1924 te Literature’nin son sayısı yayınlanmıştır. Sürrealizm’in kurmay heyeti olan Centrale Surrealiste oluşmuş ve 1 aralık 1924 ten itibaren de ‘dünyanın en şaşırtıcı dergisi olan ‘La Revolution Surrealiste’ yayınlanmaya başlamıştır. Breton ilk manifestosunu bu dergide yayınlamış, yani sürrealizm sanat yaşamında böylece boy göstermiştir.

Sürrealizm’in kendi kendileri konusunda yaptıkları tanımlamalardan bazıları şunlardır:



‘Sürrealizm, saf psişik otomatizmdir. Düşüncenin gerçek işlevlerini sözlü veya yazılı olarak yada daha başka yolla ifade etme girişimi, herhangi moral ya da estetik ön koşulladırmaya bağlanmadan mantık kontrolü da olmaksızın düşüncenin yönlendirilmesidir.( Birinci manifesto,1924..)

‘Sürrealizm ne ifadenin yeni daha kolay yolu ne de şiirin *Sansür**Sansür**Sansür**Sansür*fiziğidir. Zihnin ve temsil ettiği herşeyin tüm olarak serbset kalmasını sağlayan bir yoldur. Sürrealizm bir şiir çeşidi değildir.Kendi üzerinde dönen zihnin haykırmasıdır ve prangalardan kurtulma çabasıdır.’ ( 1925 tarihli dekralasyon)

Necrophilic Fountain Flowing from a Grand Piano, 1933, Salvador Dali


‘Sürrealist düşüncenin amacı yönünden fizik gücümüzün toptan kurtulması olduğunu anımsamamız gerekir. Bunun için gizli yerlerin sistematik olarak aydınlatılması diğer bölgelerin giderek puslanması ve mutlak anlamda yasaklanmış bir ülkeye aralıksız yapılan bir yolculuk gibi yöntemlerden yararlanılır. (2. manifesto Andre Breton)

‘Sürrealizm düşüncenin gerçek mekanizmalarını ve düşüncenin ortaya konmasıyla üzerinde etkilediği dünya arasındaki gerçek ilişkileri bilebildiğimiz etkin bir yöntemdir. ( L.S.A.S.D.L.R no 3 s1 )

The Persistence of Memory, 1931, Salvador Dali


Akımın öcüleri arasında; Albrecht Altdorfer, Bosch, Bruegel, Dürer, Goya, Kandinsky, Munch....



Sürrealistler; Aragon, Hans Arp, Marc Chagall, Salvador Dali, Max Ernst, Paul Klee, Rene Magritte, John Miro, Yves Tanguy...



Yararlanılan kaynaklar ;

Sürrealizm Sanat Aksiklopedisi – Rene Passeron.