Smileyi Kim Bulmuştur?
tıpı kim buldu dünya gülümseme günü
Reklamcı Harvey Ball 1962’de bir müşterisinin isteği üzerine küçük, sevimli bir ikon yarattı. 300 dolara çizdiği Smiley’nin dünyanın en ünlü yüzü olacağını tahmin bile etmiyordu tabii.
Tom Hanks’e Oscar kazandıran Forrest Gump’ta, filme adını veren alık kahraman Forrest, kariyeri yükselişe geçtiğinde pop kültüre yaptığı hizmetlerden bahseder art arda... John Lennon’a "Imagine"i yazması için ilham veren odur, Elvis’e dans etmeyi öğreten de....Ve 80’ler gençliğinin "acid bebeği" olarak tanıdığı 70’ler pop kültür ikonu "Smileyönin yaratıcısı da pek tabii ki odur. Bir gün tarlalarda koşarken çamurlu yüzünü sarı bir havluya silmiş ve bir çiftçi kalan izden esinlenerek o meşhur gülen sarı suratı çizmiştir.
Yalan tabii... Dünyanın en ünlü ikonu Smiley’de dünyanın en ünlü gülümsemesine hayat veren kişi, iki hafta önce 80 yaşında ölen Amerikalı reklamcı ve grafiker Harvey Ball’dur. Da Vinci’yi herkes bilmez, milyonlar Mona Lisa’yı hiç görmemiştir ama dünyanın dört bir yanında küçük çocuklardan yaşlılara, her dilden, ırktan, her dinden insan Smiley’nin ne anlama geldiğini bilir ve pozitif mesajını anlar. Smiley yemek tabaklarında frizbilere, tişörtlerden kulüp duvarlarına, albüm kapaklarına her yerdedir.
Telif hakkını unuttu... Harvey Ball gülen surat Smiley’yi Aralık 1963’te State Mutual Life Insurance adlı bir sigorta şirketinin isteği üzerine çizdi. Şirketin yöneticisi çalışanlarının morale ihtiyacı olduğunu söyleyerek Ball’un çalıştığı reklam ajansına geldi. Ball ilk Smiley’yi bir rozete yaptı. Rozetler önce yalnızca 100 adet çoğaltıldı. Ama artan talep üzerine şirketin müşterilerine ve tüm çalışanlarına dağıtılmak üzere sayıları artırıldı, posterler ve masa kartları da yapıldı. Çok kısa zamanda Ball’un doğup büyüdüğü şehir olan Worcester’da her yerde, her eşyanın, her nesnenin, her duvarın üzerinde Smiley’ler vardı. Nasıl olduysa oldu ve 1960’ların sonu ve 70’lerin başında Smiley artık dünyanın her yerindeydi.
Harvey Ball, Smiley’nin bu kadar ünlü olacağını tahmin etmediğini kabul ediyor. Söylediğine göre bu iş için şirkete çıkardığı toplam fatura 245 dolarmış. Rozet içinse yalnızca 45 dolar. Ve doğrusu uzun yıllar bu gülen surattan tek kazancı da bu olmuş. Zira 1997’ye kadar Smiley’nin telif hakkını almamış Ball. 1997’de artık Smiley’nin gülen yüzünün aslında hiç de hizmet etmediği amaçlar için kullanılmasından, çok fazla ticarileştirilmesinden rahatsız olarak Amerika’daki telif hakkını almış. Ve bu surat etrafında bir de şirket kurarak, tüm telif gelirlerini çocukları koruma örgütlerine bağışlamaya karar vermiş. Ama Ball ölümünde dek çok büyük bir telif hakkı sorunuyla boğuştu. Franklin Loufrani adlı bir Fransız işadamı uyanıklık ederek "Mösyö Smiley" dediği Smiley’nin telif hakkını tam 80 ülkede almıştı. Başı sıkışınca Smiley’yi 1968’de Fransa’daki öğrenci ayaklanmalarının hemen ardından bulduğunu iddia etti.
Dünya Gülümseme Günü 1970’de ABD Posta İşletmeleri "Yüzyılın Kutlaması" adıyla özel bir seri pul üretmeye karar verdi. Bir halk oylaması yapıldı. Ve pek tabii ki Smiley rakiplerini büyük farkla geçerek "pul olmaya" hak kazandı!
Ayrıca 1 Ekim 1999’dan itibaren, her yıl ekim ayının ilk cumasının Smiley’nin maskotluğunda Dünya Gülümseme Günü olarak kutlanması kararlaştırıldı.
Smiley’nin yıllar içinde popülaritesini kaybettiği, tekrar kazandığı dönemler oldu. Mesela 1980’lerde diskolarda "acid atan" gençler de mutluluğu simgelediği için kendilerine maskot olarak onu seçtiler. Hatta o kuşak ve ardından gelenler Smiley’i "acid bebek" olarak tanıdı. Türkiye’de de en çok 80’lerde modaydı Smiley baskılı tişörtler, pantolon ve rozetler.
"İnsanlık için Prometheus vazifesi görüyor" Araştırmacılar Harvey Ball’un (üstte) yarattığı Smiley’nin, insanlık için, onlara Zeus’tan gizli ateşi taşıyan Prometheus vazifesi gördüğünü söylüyorlar. Aslına bakılırsa pek çokları da, bunca basit bir ikonografi ile çok büyük kitlelere ulaşmayı başardığı için Ball’un adının Norman Rockwell, Keith Haring ve Andy Warhol’la birlikte anılması gerektiğini söylüyorlar. Çünkü tıpkı Warhol ve Haring gibi onun da adını bilmeyebilirsiniz ama işini, yani o gülen suratı mutlaka tanırsınız. Bilirsiniz ki o bir pop kültür ikonudur.
Reklamcı Harvey Ball 1962’de bir müşterisinin isteği üzerine küçük, sevimli bir ikon yarattı. 300 dolara çizdiği Smiley’nin dünyanın en ünlü yüzü olacağını tahmin bile etmiyordu tabii.
Tom Hanks’e Oscar kazandıran Forrest Gump’ta, filme adını veren alık kahraman Forrest, kariyeri yükselişe geçtiğinde pop kültüre yaptığı hizmetlerden bahseder art arda... John Lennon’a "Imagine"i yazması için ilham veren odur, Elvis’e dans etmeyi öğreten de....Ve 80’ler gençliğinin "acid bebeği" olarak tanıdığı 70’ler pop kültür ikonu "Smileyönin yaratıcısı da pek tabii ki odur. Bir gün tarlalarda koşarken çamurlu yüzünü sarı bir havluya silmiş ve bir çiftçi kalan izden esinlenerek o meşhur gülen sarı suratı çizmiştir.
Yalan tabii... Dünyanın en ünlü ikonu Smiley’de dünyanın en ünlü gülümsemesine hayat veren kişi, iki hafta önce 80 yaşında ölen Amerikalı reklamcı ve grafiker Harvey Ball’dur. Da Vinci’yi herkes bilmez, milyonlar Mona Lisa’yı hiç görmemiştir ama dünyanın dört bir yanında küçük çocuklardan yaşlılara, her dilden, ırktan, her dinden insan Smiley’nin ne anlama geldiğini bilir ve pozitif mesajını anlar. Smiley yemek tabaklarında frizbilere, tişörtlerden kulüp duvarlarına, albüm kapaklarına her yerdedir.
Telif hakkını unuttu... Harvey Ball gülen surat Smiley’yi Aralık 1963’te State Mutual Life Insurance adlı bir sigorta şirketinin isteği üzerine çizdi. Şirketin yöneticisi çalışanlarının morale ihtiyacı olduğunu söyleyerek Ball’un çalıştığı reklam ajansına geldi. Ball ilk Smiley’yi bir rozete yaptı. Rozetler önce yalnızca 100 adet çoğaltıldı. Ama artan talep üzerine şirketin müşterilerine ve tüm çalışanlarına dağıtılmak üzere sayıları artırıldı, posterler ve masa kartları da yapıldı. Çok kısa zamanda Ball’un doğup büyüdüğü şehir olan Worcester’da her yerde, her eşyanın, her nesnenin, her duvarın üzerinde Smiley’ler vardı. Nasıl olduysa oldu ve 1960’ların sonu ve 70’lerin başında Smiley artık dünyanın her yerindeydi.
Harvey Ball, Smiley’nin bu kadar ünlü olacağını tahmin etmediğini kabul ediyor. Söylediğine göre bu iş için şirkete çıkardığı toplam fatura 245 dolarmış. Rozet içinse yalnızca 45 dolar. Ve doğrusu uzun yıllar bu gülen surattan tek kazancı da bu olmuş. Zira 1997’ye kadar Smiley’nin telif hakkını almamış Ball. 1997’de artık Smiley’nin gülen yüzünün aslında hiç de hizmet etmediği amaçlar için kullanılmasından, çok fazla ticarileştirilmesinden rahatsız olarak Amerika’daki telif hakkını almış. Ve bu surat etrafında bir de şirket kurarak, tüm telif gelirlerini çocukları koruma örgütlerine bağışlamaya karar vermiş. Ama Ball ölümünde dek çok büyük bir telif hakkı sorunuyla boğuştu. Franklin Loufrani adlı bir Fransız işadamı uyanıklık ederek "Mösyö Smiley" dediği Smiley’nin telif hakkını tam 80 ülkede almıştı. Başı sıkışınca Smiley’yi 1968’de Fransa’daki öğrenci ayaklanmalarının hemen ardından bulduğunu iddia etti.
Dünya Gülümseme Günü 1970’de ABD Posta İşletmeleri "Yüzyılın Kutlaması" adıyla özel bir seri pul üretmeye karar verdi. Bir halk oylaması yapıldı. Ve pek tabii ki Smiley rakiplerini büyük farkla geçerek "pul olmaya" hak kazandı!
Ayrıca 1 Ekim 1999’dan itibaren, her yıl ekim ayının ilk cumasının Smiley’nin maskotluğunda Dünya Gülümseme Günü olarak kutlanması kararlaştırıldı.
Smiley’nin yıllar içinde popülaritesini kaybettiği, tekrar kazandığı dönemler oldu. Mesela 1980’lerde diskolarda "acid atan" gençler de mutluluğu simgelediği için kendilerine maskot olarak onu seçtiler. Hatta o kuşak ve ardından gelenler Smiley’i "acid bebek" olarak tanıdı. Türkiye’de de en çok 80’lerde modaydı Smiley baskılı tişörtler, pantolon ve rozetler.
"İnsanlık için Prometheus vazifesi görüyor" Araştırmacılar Harvey Ball’un (üstte) yarattığı Smiley’nin, insanlık için, onlara Zeus’tan gizli ateşi taşıyan Prometheus vazifesi gördüğünü söylüyorlar. Aslına bakılırsa pek çokları da, bunca basit bir ikonografi ile çok büyük kitlelere ulaşmayı başardığı için Ball’un adının Norman Rockwell, Keith Haring ve Andy Warhol’la birlikte anılması gerektiğini söylüyorlar. Çünkü tıpkı Warhol ve Haring gibi onun da adını bilmeyebilirsiniz ama işini, yani o gülen suratı mutlaka tanırsınız. Bilirsiniz ki o bir pop kültür ikonudur.
