Uzman SühaN
Administrator
Hormon dışı aile planlama yöntemleri
Çiftler arasında çok sayıda korunma yönteminin olmasına karşılık birçok gebelik plansız bir şekilde oluşmaktadır. Bu nedenle çocuk düşünülmüyorsaki sürekli ve doğru bir şekilde kullanılabilen bir korunma yöntemi seçmek önemlidir.Doğum kontrol yöntemine karar verirken; yöntemin ne kadar etkili ve uygun olduğunu, ne kadar sürdüğünü, geri dönüştürülebilir olup olmadığını, yan etkilerini, maliyetini ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyuculuğu olup olmadığını düşünmeniz gerekmektedir.
Hormon Dışı Kontrasepsiyon
Gebelik önleyici nasıl işlev göstermektedir?
Gebelik önleyici ajanlar bir çok şekilde işlev göstermektedirler. Genellikle hormonal olup olmadığına göre ikiye ayrılırlar. Çoğu hormonal gebelik önleyiciler kadının hormon seviyesini gebelikteki seviyelere getirir. Böylece yumurtalıktan yumurtaların salınmasını engeller. Buna karşın hormonal olmayan gebelik önleyici ajanlar veya araçlar erkeğin sperminin kadının yumurtasıyla birleşmesini engeller.
Bariyerli korunma
Bariyerli gebelik önleyiciler spermlerin rahime ve fallop tüplerine geçmesini engellemektedir. Bu engel kimyasal (spermisit) veya fiziksel (erkek ve kadın kondomları, diyafram, servikal kep, Lea kalkanı, gebelik önleyici sünger) olabilmektedir.
Diyaframlar ve servikal kepler deneyimli bir sağlıkçı tarafından yerleştirilmeli ve ilişkiden sonra 6-8 saat vajinada bırakılmalıdır. Kondomlar ve gebelik önleyici sünger reçete gerektirmemektedir. Bariyer yöntemlerinin yan etkileri yoktur (sizin veya partnerinizin latekse -yapıldığı madde- alerjisi olmadıkça).
Bariyer yöntemi ile korunan çiftlerde değişik oranlarda başarısızlık olmaktadır: % 15 erkek kondomu, % 20 diyafram ve servikal kep, % 32 servikal kep veya sünger. İki bariyer yöntemi beraber kullanıldığında (diyafram ve kondom gibi) % 95 oranında etkili olmaktadır. İlişki esnasında bariyer yöntemi başarısız olursa, kadın acil doğum kontrolü (“morning-after” – Ertesi Gün Hapı) almayı düşünebilir. Bazı bariyerli gebelik önleyiciler aynı zamanda cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı da koruyuculuk sağlamaktadır.
Doğal aile planlaması
Doğal aile planlaması yöntemleri, kadın ya da erkek tarafından herhangi bir kimyasal madde, ilişki sırasında bir aparat ya da cerrahi operasyon yapılmadan doğum kontrolü yapma metodlarıdır. Bu metodlar takvim yöntemi, geri çekme ve emzirmedir.
Takvim yöntemi:
Bir kadın ayın tüm günleri hamile kalmaya elverişli değildir. Hamile kalmaya en uygun günler yumurtlama günü ve öncesindeki üç gündür. Diğer günlerde hamile kalma riski azalmaktadır. Yöntemde kadının en uygun olduğu günler bulunarak bu günlerde cinsel ilişkiden kaçınması esastır. Yöntemde kadının adet döngüsü iyi bilinmelidir.
Hormon Dışı Kontrasepsiyon
Her ay bir kadın yumurtalıktan salınan ve fallop tüplerinde rahime doğru ilerleyen bir yumurta üretmektedir. Yumurta salındığında buna ovülasyon (yumurtlama) adı verilmektedir. Bir kadın sadece yumurtanın yumurtalıktan rahime doğru ilerlediği bu birkaç günlük süre içerisinde gebe kalabilmektedir. Doğal aile planlamasını kullanan çiftler yumurtlamanın olduğu bu dönemi belirleyip bu dönemde ilişkiye girmekten kaçınmaktadırlar.
Yumurtlamanın olup olmadığını belirlemek için çeşitli yollar mevcuttur:
Adet periyotlarını takip etmek - yumurtlama bir sonraki adetten iki hafta önce olmaktadır. Bu nedenle 3-4 adet periyodunu takvim üzerinden takip etmek yumurtlamanın ne zaman olabileceğini hesaplamayı sağlayacaktır.
Her sabah vücut ısısını kaydetmek - bazal vücut ısısı yumurtlama olmadan önce düşüp yumurtlamadan sonra yükselmektedir.
Servikal mukusu gözlemlemek; yumurtlamadan hemen önce daha ince ve daha esnek olmaktadır.
Emzirme - kadınlar emzirirken yumurtlamayabilmektedir. Bu emzirme sıklığına bağlıdır.
Yaygın olarak kullanılan diğer bir doğal aile planlama yöntemi ise geri çekilmedir. Erkek orgazm sırasında geri çekilerek vajina içerisine boşalmaz. Fakat bu yöntemde yüksek oranda başarısızlık mevcuttur. Doğal aile planlamasının kullanımıyla çiftin bu yöntemi uygulamasındaki bağlı olarak başarısızlık % 2 ila % 25 arasında olmaktadır. Düzensiz adetleri, anormal kanaması, servikal veya vajinal enfeksiyonları olan kadınlar doğal aile planlamasını kullanamazlar çünkü ne zaman yumurtlayacakları tespit edilemez. Belli ilaçlar ve sağlık durumları kadının servikal mukus ve vücut ısısını değiştirebilmektedir. Bu nedenle bu kadınlar doğal aile planlamasını kullanmamalıdırlar.
Rahim içi araçlar
Rahim içi araçlar halk arasında yaygın olarak “spiral” olarak bilinir. Bunun sebebi kullanıma ilk giren rahim araçların spiral şeklinde olmasıdır. Günümüzde spiral şeklindeki rahim içi araçlar artık kullanılmasa da halk arasında hala bu şekilde adlandırılmaktadır. Sonradan piyasaya farklı şekilde rahim içi araçlar çıkmasına karşın halk arasında kalan alışkanlıkla spiral olarak söylenegelmiştir. Rahim içi araç (RİA) adı üstünde rahim içine yerleştirilerek gebelikten korunma sağlayan bir yöntemdir. Tüm RİA’ların ucunda bir ip bulunur. Bu ipin amacı çıkartılması sırasında kolaylık sağlamasıdır.
Rahim içi araçlar 2 ana grupta incelenebilir.
Normal Rahim İçi Araçlar
Hormonlu Rahim İçi Araçlar
Hormon Dışı Kontrasepsiyon
İki çeşit RIA mevcuttur: biri progestin (bir hormon) içermekte, diğeri bakır içermektedir. Doktor aracı kadının rahimine yerleştirir ve bu 5 (progestin içeren) veya 10 (bakır içeren) yıl kullanılabilmektedir.
RIA ile başarısızlık oranları % 0,1 ila % 0,8 arasındadır. RIA, yumurtanın normal bir şekilde gelişmesini engelleyerek işlev göstermektedir. Aynı zamanda spermler rahime girdiğinde sperm hareketini bozarak yumurtanın döllenme şansını düşürmektedir. RIA aynı zamanda rahim duvarında da değişikliğe neden olarak döllenmiş yumurtanın rahime yerleşmesini engelleyebilmektedir. Yan etkisi RIA’ nın yerleştirilmesinin neden olduğu pelvik enfeksiyon riskinin biraz artmasıdır.
Hormon Dışı Kontrasepsiyon Spiral Hormon Dışı Kontrasepsiyon Ria Hormon Dışı Kontrasepsiyon Multi
Ameliyat
Kadının ya da erkeğin üreme yeteneğini ortadan kaldıran işlemlere verilen genel ad. Kısırlaştırma başka bir ameliyatın kaçınılmaz bir sonucu olabileceği gibi isteyerek de yaptırılabilir.
Kısırlaştırma tüm dünyada en yaygın kullanılan hormonal olmayan doğum kontrol şeklidir. Fakat bu kalıcı bir prosedürdür. Prosedürün tipine bağlı olarak sadece küçük cerrahi kesiler gerektirmektedir. Bununla birlikte bazı kısırlaştırma şekilleri kesi gerektirmemektedir. Tubal ligasyon (tüplerin bağlanması) fallop tüplerinin bir halka, klips, dikiş ve elektrik akımı kullanılarak iki parçaya ayrılmasıdır. Bu, yumurtanın tüpte ilerlemesini ve spermin yumurtaya ulaşmasını engellemektedir. Kadındaki kısırlaştırma yöntemi hemen çalışmaktadır fakat hepsi değil! Başarısızlık oranı % 1’ den küçüktür. Eğer kadın kısırlaştırmadan sonra gebe kalırsa, % 33’ lük bir tubal dış gebelik (tehlikeli bir durum olan döllenmiş yumurtanın tüpte kalması) riski mevcuttur. Tüplerin bağlanmasının ovaryan kanser riskini düşürebildiğine dair bazı kanıtlar bulunmuştur.
Ameliyatla erkegin kisirlaştirilmasi
En etkili dogum kontrol yöntemlerindendir.Erkeklerde kısırlaştırma vazektomi adını almaktadır.Testislerde üretilen sperm hücreleri döl yolundan meni kesesine giderler.
Eger bu döl yolu baglanirsa artik üretilen spermler daha ileri gidemeyecektir.Dolayisiyla meni boşalacak ancak içerisinde sperm olmayacaktir. Ejekülasyondan (boşalma) önce sperm vaz deferens adı verilen tüp boyunca ilerlemektedir.Vazektomide spermlerin salınmasını önlemek için tüpler bağlanır, kesilir, klipslenir veya tıkanır.
Başarısızlık oranı % 1’ in altındadır ve oldukça etkili bir işlemdir. Bununla birlikte vazektomi hemen etkili olmamaktadır. Vazektomi yapıldıktan sonra 3 ay boyunca semende sperm kalabilmektedir ve erkekler en az sekiz ejekülasyon veya 12 haftaya kadar başka bir korunma yöntemi kullanmalıdırlar. Vazektomi sonrası testiküler veya prostat kanserinde bir artış olmamaktadır
Hormon Dışı Kontrasepsiyon
Gebelik önleyici nasıl işlev göstermektedir?
Gebelik önleyici ajanlar bir çok şekilde işlev göstermektedirler. Genellikle hormonal olup olmadığına göre ikiye ayrılırlar. Çoğu hormonal gebelik önleyiciler kadının hormon seviyesini gebelikteki seviyelere getirir. Böylece yumurtalıktan yumurtaların salınmasını engeller. Buna karşın hormonal olmayan gebelik önleyici ajanlar veya araçlar erkeğin sperminin kadının yumurtasıyla birleşmesini engeller.
Bariyerli korunma
Bariyerli gebelik önleyiciler spermlerin rahime ve fallop tüplerine geçmesini engellemektedir. Bu engel kimyasal (spermisit) veya fiziksel (erkek ve kadın kondomları, diyafram, servikal kep, Lea kalkanı, gebelik önleyici sünger) olabilmektedir.
Diyaframlar ve servikal kepler deneyimli bir sağlıkçı tarafından yerleştirilmeli ve ilişkiden sonra 6-8 saat vajinada bırakılmalıdır. Kondomlar ve gebelik önleyici sünger reçete gerektirmemektedir. Bariyer yöntemlerinin yan etkileri yoktur (sizin veya partnerinizin latekse -yapıldığı madde- alerjisi olmadıkça).
Bariyer yöntemi ile korunan çiftlerde değişik oranlarda başarısızlık olmaktadır: % 15 erkek kondomu, % 20 diyafram ve servikal kep, % 32 servikal kep veya sünger. İki bariyer yöntemi beraber kullanıldığında (diyafram ve kondom gibi) % 95 oranında etkili olmaktadır. İlişki esnasında bariyer yöntemi başarısız olursa, kadın acil doğum kontrolü (“morning-after” – Ertesi Gün Hapı) almayı düşünebilir. Bazı bariyerli gebelik önleyiciler aynı zamanda cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı da koruyuculuk sağlamaktadır.
Doğal aile planlaması
Doğal aile planlaması yöntemleri, kadın ya da erkek tarafından herhangi bir kimyasal madde, ilişki sırasında bir aparat ya da cerrahi operasyon yapılmadan doğum kontrolü yapma metodlarıdır. Bu metodlar takvim yöntemi, geri çekme ve emzirmedir.
Takvim yöntemi:
Bir kadın ayın tüm günleri hamile kalmaya elverişli değildir. Hamile kalmaya en uygun günler yumurtlama günü ve öncesindeki üç gündür. Diğer günlerde hamile kalma riski azalmaktadır. Yöntemde kadının en uygun olduğu günler bulunarak bu günlerde cinsel ilişkiden kaçınması esastır. Yöntemde kadının adet döngüsü iyi bilinmelidir.
Hormon Dışı Kontrasepsiyon
Her ay bir kadın yumurtalıktan salınan ve fallop tüplerinde rahime doğru ilerleyen bir yumurta üretmektedir. Yumurta salındığında buna ovülasyon (yumurtlama) adı verilmektedir. Bir kadın sadece yumurtanın yumurtalıktan rahime doğru ilerlediği bu birkaç günlük süre içerisinde gebe kalabilmektedir. Doğal aile planlamasını kullanan çiftler yumurtlamanın olduğu bu dönemi belirleyip bu dönemde ilişkiye girmekten kaçınmaktadırlar.
Yumurtlamanın olup olmadığını belirlemek için çeşitli yollar mevcuttur:
Adet periyotlarını takip etmek - yumurtlama bir sonraki adetten iki hafta önce olmaktadır. Bu nedenle 3-4 adet periyodunu takvim üzerinden takip etmek yumurtlamanın ne zaman olabileceğini hesaplamayı sağlayacaktır.
Her sabah vücut ısısını kaydetmek - bazal vücut ısısı yumurtlama olmadan önce düşüp yumurtlamadan sonra yükselmektedir.
Servikal mukusu gözlemlemek; yumurtlamadan hemen önce daha ince ve daha esnek olmaktadır.
Emzirme - kadınlar emzirirken yumurtlamayabilmektedir. Bu emzirme sıklığına bağlıdır.
Yaygın olarak kullanılan diğer bir doğal aile planlama yöntemi ise geri çekilmedir. Erkek orgazm sırasında geri çekilerek vajina içerisine boşalmaz. Fakat bu yöntemde yüksek oranda başarısızlık mevcuttur. Doğal aile planlamasının kullanımıyla çiftin bu yöntemi uygulamasındaki bağlı olarak başarısızlık % 2 ila % 25 arasında olmaktadır. Düzensiz adetleri, anormal kanaması, servikal veya vajinal enfeksiyonları olan kadınlar doğal aile planlamasını kullanamazlar çünkü ne zaman yumurtlayacakları tespit edilemez. Belli ilaçlar ve sağlık durumları kadının servikal mukus ve vücut ısısını değiştirebilmektedir. Bu nedenle bu kadınlar doğal aile planlamasını kullanmamalıdırlar.
Rahim içi araçlar
Rahim içi araçlar halk arasında yaygın olarak “spiral” olarak bilinir. Bunun sebebi kullanıma ilk giren rahim araçların spiral şeklinde olmasıdır. Günümüzde spiral şeklindeki rahim içi araçlar artık kullanılmasa da halk arasında hala bu şekilde adlandırılmaktadır. Sonradan piyasaya farklı şekilde rahim içi araçlar çıkmasına karşın halk arasında kalan alışkanlıkla spiral olarak söylenegelmiştir. Rahim içi araç (RİA) adı üstünde rahim içine yerleştirilerek gebelikten korunma sağlayan bir yöntemdir. Tüm RİA’ların ucunda bir ip bulunur. Bu ipin amacı çıkartılması sırasında kolaylık sağlamasıdır.
Rahim içi araçlar 2 ana grupta incelenebilir.
Normal Rahim İçi Araçlar
Hormonlu Rahim İçi Araçlar
Hormon Dışı Kontrasepsiyon
İki çeşit RIA mevcuttur: biri progestin (bir hormon) içermekte, diğeri bakır içermektedir. Doktor aracı kadının rahimine yerleştirir ve bu 5 (progestin içeren) veya 10 (bakır içeren) yıl kullanılabilmektedir.
RIA ile başarısızlık oranları % 0,1 ila % 0,8 arasındadır. RIA, yumurtanın normal bir şekilde gelişmesini engelleyerek işlev göstermektedir. Aynı zamanda spermler rahime girdiğinde sperm hareketini bozarak yumurtanın döllenme şansını düşürmektedir. RIA aynı zamanda rahim duvarında da değişikliğe neden olarak döllenmiş yumurtanın rahime yerleşmesini engelleyebilmektedir. Yan etkisi RIA’ nın yerleştirilmesinin neden olduğu pelvik enfeksiyon riskinin biraz artmasıdır.
Hormon Dışı Kontrasepsiyon Spiral Hormon Dışı Kontrasepsiyon Ria Hormon Dışı Kontrasepsiyon Multi
Ameliyat
Kadının ya da erkeğin üreme yeteneğini ortadan kaldıran işlemlere verilen genel ad. Kısırlaştırma başka bir ameliyatın kaçınılmaz bir sonucu olabileceği gibi isteyerek de yaptırılabilir.
Kısırlaştırma tüm dünyada en yaygın kullanılan hormonal olmayan doğum kontrol şeklidir. Fakat bu kalıcı bir prosedürdür. Prosedürün tipine bağlı olarak sadece küçük cerrahi kesiler gerektirmektedir. Bununla birlikte bazı kısırlaştırma şekilleri kesi gerektirmemektedir. Tubal ligasyon (tüplerin bağlanması) fallop tüplerinin bir halka, klips, dikiş ve elektrik akımı kullanılarak iki parçaya ayrılmasıdır. Bu, yumurtanın tüpte ilerlemesini ve spermin yumurtaya ulaşmasını engellemektedir. Kadındaki kısırlaştırma yöntemi hemen çalışmaktadır fakat hepsi değil! Başarısızlık oranı % 1’ den küçüktür. Eğer kadın kısırlaştırmadan sonra gebe kalırsa, % 33’ lük bir tubal dış gebelik (tehlikeli bir durum olan döllenmiş yumurtanın tüpte kalması) riski mevcuttur. Tüplerin bağlanmasının ovaryan kanser riskini düşürebildiğine dair bazı kanıtlar bulunmuştur.
Ameliyatla erkegin kisirlaştirilmasi
En etkili dogum kontrol yöntemlerindendir.Erkeklerde kısırlaştırma vazektomi adını almaktadır.Testislerde üretilen sperm hücreleri döl yolundan meni kesesine giderler.
Eger bu döl yolu baglanirsa artik üretilen spermler daha ileri gidemeyecektir.Dolayisiyla meni boşalacak ancak içerisinde sperm olmayacaktir. Ejekülasyondan (boşalma) önce sperm vaz deferens adı verilen tüp boyunca ilerlemektedir.Vazektomide spermlerin salınmasını önlemek için tüpler bağlanır, kesilir, klipslenir veya tıkanır.
Başarısızlık oranı % 1’ in altındadır ve oldukça etkili bir işlemdir. Bununla birlikte vazektomi hemen etkili olmamaktadır. Vazektomi yapıldıktan sonra 3 ay boyunca semende sperm kalabilmektedir ve erkekler en az sekiz ejekülasyon veya 12 haftaya kadar başka bir korunma yöntemi kullanmalıdırlar. Vazektomi sonrası testiküler veya prostat kanserinde bir artış olmamaktadır
