İstanbul’da Osmanlı dönemi hanım hayır severler ve vakıfları

[*MeleK*]

Fatih Sultan Mehmet’in annesi HÜMA SULTAN: Sultan 'ndan Tacettin İbrahim Bey'in kızı Hatice Alime Hüma Hatun

Fatih Sultan Mehmed'in yanında

İstanbul Fatih Külliyesi'ndeki Fatih Camii'nde yatmaktadır. Bir keresinde kendisine sorarlar Fatih Sultan Mehmet’i nasıl yetiştirdiniz diye

.Onun cevabı çok kısadır:” Mehmet'i emzirmeye başlarken Yasin Suresini okurdum

. O hep Yasin Suresini dinleyerek büyümüştür

.”demiştir.

Gülbahar Hatun; II. Bayezid ile Gevher Sultan'ın annesi Fatih Sultan Mehmet Han'ın hanımı: Özellikle Edirne’de kendi adına yaptırdığı cami

külliye ve çeşmeleri vardır.

II. Bayezid'in zevcesi Hüsnüşah Sultan 1490 - 1503 yıllarında oğlu ile birlikte Manisa'da bulunduğu sırada kurdurduğu Hatuniye Camii'nin yanında tesis edilen Hüsnüşah Sultan Kütüphanesi'nde 401 yazma eser bulunmakta idi.
Neslişah Sultan: 1522’de Sultan II. Beyazıd’ın torunu Neslişah Sultan Edirnekapı civarında camisi ve adına kurulmuş bir mahalle vardır.
Yavuz Sultan Selim'in zevcesi Hafsa Sultan

oğlu Şehzade Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman)'ın sancak şehri Manisa'da valilik yaptığı sırada ona refakat etmiş ve burada; cami

medrese

kütüphane

imaret

hânkah

şifahane

hamam ve sıbyan mektebinden oluşan bir külliye oluşturmuştur. Külliye içindeki şifahane Osmanlı Devletinde kadınlar tarafından yaptırılan ilk şifahane olup burada

ruh hastaları musıkı ile tedavi ediliyordu. Vakfiyeye göre 117 kişi vakıfta görevli idi

görevlerini yerine getirmeyenlerin azledilmesi şartı vardı

günde iki kez sabah ve ikindi vakitlerinde yemek dağıtılması

fakir talebelere yardım verilmesi de diğer şartlar arasındadır.
Kanuni Sultan Süleyman'ın zevcesi Hürrem Sultan: Mimar Sinan'a yaptırılan cami

şifahane

hamam

kervansaray ve su tesislerinin bulunduğu Haseki Külliyesi ve yine Hürrem Sultan adına yaptırılan Ayasofya’nın karşısında yaptırılan Çifte Hamam bulunmaktadır. 1550'de Hürrem Sultan adına kurulan Manisa ve Haseki darüşşifaları da vardır.
medrese Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan: Edirnekapı ve Üsküdar'da olmak üzere iki külliyesi bulunmaktadır. Üsküdar Meydanı'nda

iskelenin karşısında yer almaktadır. Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan tarafından 1548 yılında yaptırılmıştır. Külliye Mimar Sinan'ın eseridir. Külliye bir cami

medrese

türbe

sıbyan mektebi

han

imarethane ve tabhaneden oluşmaktaydı. Bunların ancak bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır.
II. Selim'in zevcesi ve III. Murad'ın annesi Valide Nurbanu Sultan: Kendisi tarafından Mimar Sinan Ağa'ya yaptırılan "Valide-i Atik" külliyesinde medrese

şifahane

imaret

çifte hamam ve sıbyan mektebi vardır. Nurbanu Sultan İstanbul'da su yollarını yaptırmış ve bu tesislerle İstanbul'da su birkaç semte de çeşmelerden verilmiştir.

 

[*MeleK*]

Cevap: İstanbul’da Osmanlı dönemi hanım hayır severler ve vakıfları

İsmihan (Esma) Sultan: Sultan II. Selim'in büyük kızı ve Sokullu Mehmet Paşa'nın hanımı İsmihan (Esmehan) Sultan vakfıdır. Camiisi vardır.

III. Murad'ın zevcesi Safiye Sultan: Valide sultan tarafından yaptırılan Yeni Camii'in temelleri 1597 yılında atılmıştır

ancak caminin tamamlanması Turhan Valide Sultan'a nasip olmuştur. Safiye Sultan ayrıca Mısır'daki emlakını Mekke

Medine ve Kudüs'te Kur'an okuyacak 120 hafız ile

Mekke'deki sebil

mescid ve kuyulara bakacak hizmetlilere vakfetmiştir.

I. Ahmed'in eşi IV. Murad'ın annesi Mahpeyker Kösem Sultan: osmanlı tarihinin bilinen en önemli kadınlarından biridir. Büyük bir servete sahip olan Kösem Sultan Üsküdar'da Çinili Camii

Çinili Hamamı ve yanında sıbyan mektebini

sebil ve çeşmesini yaptırmıştır. Ayrıca her yıl Kabe yollarında bulunan fakirlere Surre Alayı ile gönderilmek üzere para vakıfları tahsis etmiştir. Kösem Sultan'ın başlattığı Çanakkale hisarlarının yapımı Turhan Valide Sultan zamanında tamamlanmıştır.

Hatice Turhan Valide Sultan'ın hayratları arasında

1663 tarihli vakfiyesine göre; mektep

darul hadis

sebil

çeşme

hünkar kasrı

türbe ve çarşı vardı. Özellikle bugünkü Yeni Cami’nin tamamlanmasını sağlamıştır.

IV. Mehmed'in eşi ve II. Mustafa'nın annesi Gülnuş Emetullah Sultan

Hac yolunda çeşmeler

sebiller yaptırmıştır. 1709 yılında "Sultan Suyu" adıyla anılan su yollarını yaptırmış ve bununla Yeni Cami'ye ve Ahmediye Camii'ne su getirilmiştir.

Bezm-i Alem Valide Sultan: osmanlı tarihinin en hayırsever sultanlarından biri olan yaptırdığı eserler arasında; Gureba Hastahanesi ve Bezmi Alem Valide Sultan Mektebi en önemlileridir. II. Mahmud'un zevcesi ve Abdulmecid'in annesi Bezmi Alem Valide Sultan

hem hastahanenin hem de mektebin vakfiyesinin hazırlanması ile bizzat ilgilenmiştir. 100 yataklı olan hastahanenin vakfiyesinde; "Şayet bir hastanın iyileşmesi için limon gerekse ve limonun değeri bir altın lira olsa dahi alına" ifadesi vardır. Ölümünden sonra tamamlanan Dolmabahçe Camii yine Bezmi Alem Valide Sultan'ın hayratıdır. Pertevniyal Valide Sultan II. Mahmud'un eşi ve Abdülaziz'in annesinin hayır eserlerinin başında Aksaray'da bulunan cami

yanında çeşme

kütüphane

mektep ve müezzin odaları bulunmaktadır.

Adile Sultan: Sultan Abdülaziz’in kızkardeşidir. Adile Sultan'ın kızı Hayriye Sultan tüberküloz hastalığına yakalanmış olduğundan Validebağ Sanataryumu'nu yaptırmıştır. Divan ve tekke edebiyatını iyi bilen ve Osmanlı hanedanı içinde Divan’ı olan tek kadın şair Adile Sultan’dır. Ayrıca Adile Sultan adıyla bilinen kız mektebini yaptırmıştır.

III. Ahmed'in kızı Zeynep Hatun da yaptırdığı vakıf mektepde okuyan öğrencilere günde bir akçe

yılda bir defa elbise veriliyordu.
Fatih Şehremini'deki Fatma Sultan

Sultan III. Ahmet'in 1704'te doğup 29 yaşında ölen kızı. III. Ahmet

Fatma'yı dört yaşındayken kubbe veziri Abdurrahman Paşa'ya vermeyi düşünüyor

vazgeçiyor. Beş yaşındayken silahtar Ali Ağa ile nişanlıyor ve nişandan iki gün sonra da nikâhlıyor! Ali Ağa

önce damat ve paşa

sekiz yıl sonra da sadrazam oluyor. Sadrazam Damat Silahtar Ali Paşa

1716'da Petervaradin Savaşı'nda şehit düşüyor ve Fatma Sultan 12 yaşında dul kalıyor. 13 yaşında

sadaret kaymakamı Nevşehirli İbrahim' le evlendiriliyor. İbrahim oluyor Nevşehirli Damat İbrahim Paşa

. İkinci evliliği 13 yıl sürüyor ve Fatma Sultan 26 yaşındayken 1730 Patrona Halil İsyanı ile kocası öldürülüyor; babası tahttan indiriliyor. Yeni padişah I. Mahmut

Çırağan Sarayı'nda oturmasına izin veriyor

ama Fatma Sultan üç yıl sonra ölüyor. Fatma Sultan'ın Cağaloğlu'nda yaptırdığı ve ayaklanmada yıkılan sarayının yerinde bugün tarihi ve turistik Cağaloğlu Hamamı bulunuyor

III. Mustafa'nın zevcesi ve III. Selim'in annesi Mihrişah Sultan vakıflarının başında Eyüp'te bulunan imaret ve Eyüp Camii içindeki medrese

şifahane ve kütüphane gelmektedir. Medrese daha sonra 1837'de garipler ve bekarlar için bir şifahaneye dönüştürülmüştür.

Cemile Sultan

Padişah Abdülmecid'in 37 çocuğundan biri. İstanbul’da bilinen çeşmesi ve mektebi vardır.

Hanedana mensup olmayan veya Padişahın cariyelerinden olan hanımlarda servetleri ölçüsünde İstanbul'un çeşitli yerlerine vakıf eserler nakşeden birkaç Osmanlı kadınının hayratları da şöyledir:

" Yedi Sofralı Sakine Hatun" Vakfı; İstanbul'da Topkapı dışında cami

imam meşrutası

sebil meşrutasından oluşuyordu. Ancak bu vakfın en önemli özelliği; caminin yanında bulunan sebil ile verilen su

mermerden yapılan sofra ve sabit bir tuzluğunun bulunmasıdır. Burada fakir fukaraya günde yedi defa sofra kurulur ve yemek verilirdi. Bu hizmet 400 yıl devam etmiştir. Bu yüzden Sakine Hatun tarafından yaptırılan vakfa "Yedi Sofralı Sakine Hatun" denilmiştir. Bu hayrat 1965 yılında yıktırılmış ve üzerinden yol geçmiştir.

Kıbrıs Beylerbeyi Ahmed Paşa'nın eşi sebil Perîzad Hatun yaptırdığı zaviye

mescid ve çeşmenin yanında borçlu mahkumları kurtarmak için para vakfı oluşturmuştur. Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi'nin kızı Sitti Hatun 1525 yılında İstanbul'da medrese yaptıran ilk kadınlardan biridir. Çoğunluğu 1823 yılında İstanbul'da kadınlar tarafından yaptırılan 71 mektep vardır.

Kamer Hatun Camii: 1911’de Mimar Kemalettin Bey tarafından inşa edilen Kamer Hatun Camii kurtulabilmişti. Modern zamanların ilk önemli mimarlarından biri olan Mimar Kemalettin Bey’in eseri olan caminin içini görmeden güzelliğini anlayamazsınız. Beyoğlu Tarlabaşı'ndaki Kamer Hatun ya 16. yüzyılda Yavuz Sultan Selim'in ya da 18. yüzyılda Sultan III. Selim'in sütninesi. Kamer Hatun yaptırdığı camiyle mahalleye adını bırakıyor. Cami

bugün İngiliz Konsolosluğu'nun hemen altında

Gülfem Hatun Camii: Üsküdar'daki Gülfem Hatun

Kanuni Sultan Süleyman'ın cariyelerinden. Sonradan kadınları arasına giriyor. Hürrem Sultan gibi Kanuni'yi kendine âşık eden bir kadın

İstanbul'da bir mahalleye adını bırakamazken bunu Gülfem başarıyor

. Kanuni'den beş yıl önce 1561'de ölüyor

Üsküdar Sultantepe'deki Hace Hesna Hatun

bugün Hacı Hesna Hatun olarak anılıyor. Hace; hacca giden kadın. Hesna Hatun

Kanuni Sultan Süleyman'ın Hürrem'den olan kızı Mihrimah Sultan'ın dadısı. Mihrimah

küçükken geçirdiği bir rahatsızlık üzerine temiz hava alsın diye dadısı ile birlikte Üsküdar sırtlarına gönderiliyor.