Kafa Travmaları ve Darbeleri
kafa, alınan darbe, travma, neler yapılmalıdır, tedavi yöntemleri, nedenleri, önlemleri, kafaya alınan darbeler hakkında genel bilgiler
Kafa travmaları önemsiz gözükse de, travmaya bağlı oluşabilecek intrakranial hematom ciddi ve hayatı tehdit edici bir durum olduğundan acil tedavi gerektirir.
Beyniniz, kafatası içinde onu günlük hareketler sırasında hafif darbelerden koruyan serebrospinal sıvı içinde yüzer. Ancak bu sıvı ani sert bir vuruş veya hızlı bir şekilde durma sırasında ortaya çıkan gücü absorbe etmek için yeterli olmayabilir. Bu durumlarda beyniniz kafatasınızın iç duvarına doğru kayabilir ve zarar görebilir.
İntrakranial hematom; kafatası ve beyninizin arasındaki ana veya kılcal kan damarlarının hasar görmesi ile oluşur. Kan beyniniz ve kafatasınız arasında akmaya başlar. Kan toplanarak (hematom) pıhtılaşır, beyin dokunuza basınç yapar.
İntrakranial hematom; kafatası ve beyninizin arasındaki ana veya kılcal kan damarlarının hasar görmesi ile oluşur. Kan beyniniz ve kafatasınız arasında akmaya başlar. Kan toplanarak (hematom) pıhtılaşır, beyin dokunuza basınç yapar.
İntrakranial hematomları tedavi etmenin yolu, kanı dışarı tahliye etmek için yapılacak olan beyin ameliyatlarıdır. Küçük çaplı hematomlar kanın tahliyesini gerektirmez.
Belirtiler ve Semptomlar
İntrakranial hematomların belirti ve bulguları hemen görülebileceği gibi bir kaç hafta ya da daha fazla bir süre içinde de ortaya çıkabilir. Zaman geçtikçe, aşağıdaki belirti ve bulguların hepsi ya da bazılarını oluşturan beyin üzerindeki baskı artar:
■Baş ağrısı
■Bulantı
■Kusma
■Bilinç seviyesinde değişiklikler
■Gözbebeklerinin birbirinden farklı boyutlarda olması
■Vücudun bir kısmındaki eklemlerde zayıflık
Beyin ve kafatasınız arasındaki dar bölgeye olan kan akışı arttıkça, aşağıdaki diğer bulgu ve belirtiler de ortaya çıkabilir:
■Sürekli ilerleyen letarji
■Bilinç kaybı
Beyin içi kan hematomlaşması hayatı tehdit edici olabilir. Acil tıbbi tedavi gereklidir
İntrakranial hematomların belirti ve bulguları hemen görülebileceği gibi bir kaç hafta ya da daha fazla bir süre içinde de ortaya çıkabilir. Zaman geçtikçe, aşağıdaki belirti ve bulguların hepsi ya da bazılarını oluşturan beyin üzerindeki baskı artar:
■Baş ağrısı
■Bulantı
■Kusma
■Bilinç seviyesinde değişiklikler
■Gözbebeklerinin birbirinden farklı boyutlarda olması
■Vücudun bir kısmındaki eklemlerde zayıflık
Beyin ve kafatasınız arasındaki dar bölgeye olan kan akışı arttıkça, aşağıdaki diğer bulgu ve belirtiler de ortaya çıkabilir:
■Sürekli ilerleyen letarji
■Bilinç kaybı
Beyin içi kan hematomlaşması hayatı tehdit edici olabilir. Acil tıbbi tedavi gereklidir
Nedenleri
İntrakranial hemoraji otomobil veya motosiklet kazalarına bağlı kafaya darbe alınan durumlarda oluşur. Orta derecedeki bir beyin travması eğer yaşlıysanız hematom oluşturur. Açık bir yara ya da dışarıya bağlı herhangi bir darbe izi görülmeyebilir. Hematom kafanıza alınan bir darbe yüzünden oluştuysa subdural veya epidural veya intraparankimal hematom şeklinde sınıflandırılır.
İntrakranial hemoraji otomobil veya motosiklet kazalarına bağlı kafaya darbe alınan durumlarda oluşur. Orta derecedeki bir beyin travması eğer yaşlıysanız hematom oluşturur. Açık bir yara ya da dışarıya bağlı herhangi bir darbe izi görülmeyebilir. Hematom kafanıza alınan bir darbe yüzünden oluştuysa subdural veya epidural veya intraparankimal hematom şeklinde sınıflandırılır.
Subdural Hematom
Bu durum, damarların, beyniniz ve beyninizi saran 3 zar katmanının en dış zarı(duramater) arasında hasar görmesi ile oluşur. Sızan kan beyin dokusuna baskı yaparak hematomlaşır. Hematom giderek büyümekteyse, ölümle sonuçlanması muhtemel bilinç azalması görülür.
Subdural hematomların üç tipi bulunmaktadır:
■Akut. Bu tip en ciddi olanıdır ve potansiyel olarak ölüm tehlikesi taşır. Nedeni genellikle şiddetli bir baş yaralanmasıdır, belirtiler ve semptomlar genellikle anında belirir.
Bu durum, damarların, beyniniz ve beyninizi saran 3 zar katmanının en dış zarı(duramater) arasında hasar görmesi ile oluşur. Sızan kan beyin dokusuna baskı yaparak hematomlaşır. Hematom giderek büyümekteyse, ölümle sonuçlanması muhtemel bilinç azalması görülür.
Subdural hematomların üç tipi bulunmaktadır:
■Akut. Bu tip en ciddi olanıdır ve potansiyel olarak ölüm tehlikesi taşır. Nedeni genellikle şiddetli bir baş yaralanmasıdır, belirtiler ve semptomlar genellikle anında belirir.
■Subakut. Subakut subdural hematomda, belirtilerin ve semptomların ortaya çıkması uzun sürer, genellikle saatler alır.
■Kronik. Daha az ciddi baş yaralanmaları kronik subdural hematoma yol açabilir. Kronik subdural hematomun neden olduğu kanama çok daha yavaş olabilir ve semptomların görünmesi günleri, hatta ayları bulabilir.
Üç türün üçü de, semptomlar belirir belirmez tıbbi dikkati gerekli kılar veya bunun sonucunda kalıcı beyin hasarı oluşabilir.
Subdural hematom riski, günlük olarak aspirin veya pıhtılaşmayı önleyici ilaç alanlarda, alkoliklerde ya çok genç ya da çok yaşlı olan kişilerde daha büyüktür.
■Kronik. Daha az ciddi baş yaralanmaları kronik subdural hematoma yol açabilir. Kronik subdural hematomun neden olduğu kanama çok daha yavaş olabilir ve semptomların görünmesi günleri, hatta ayları bulabilir.
Üç türün üçü de, semptomlar belirir belirmez tıbbi dikkati gerekli kılar veya bunun sonucunda kalıcı beyin hasarı oluşabilir.
Subdural hematom riski, günlük olarak aspirin veya pıhtılaşmayı önleyici ilaç alanlarda, alkoliklerde ya çok genç ya da çok yaşlı olan kişilerde daha büyüktür.
Epidural hematom
Bu durum, damarın, kafatasınız ve duramater yüzeyi dış zarının arasında hasar görmesi ile oluşur. Kafatası kırığının parçaları, damara hasar vermektedir. Akan kan, duramater ve kafatası arasında bir hematom kütlesi oluşturarak beyin dokularına baskı yapar.
Epidural hematom nedeniyle ölüm nedeni, anında tedavi uygulanmadığı takdirde büyüktür. Bu türde yaralanma görülen bazı kişiler bilinçlerini koruyabilirler, ancak travma anından itibaren uyuklayabilir veya komaya girebilirler.
Epidural hematomlar çocuklarda ve ergenlerde daha yaygındır. Çoğu zaman motosiklet, otomobil veya başka travmatik kazaların sonucudurlar.
Bu durum, damarın, kafatasınız ve duramater yüzeyi dış zarının arasında hasar görmesi ile oluşur. Kafatası kırığının parçaları, damara hasar vermektedir. Akan kan, duramater ve kafatası arasında bir hematom kütlesi oluşturarak beyin dokularına baskı yapar.
Epidural hematom nedeniyle ölüm nedeni, anında tedavi uygulanmadığı takdirde büyüktür. Bu türde yaralanma görülen bazı kişiler bilinçlerini koruyabilirler, ancak travma anından itibaren uyuklayabilir veya komaya girebilirler.
Epidural hematomlar çocuklarda ve ergenlerde daha yaygındır. Çoğu zaman motosiklet, otomobil veya başka travmatik kazaların sonucudurlar.
İntraparenkimal hematom
Bu hematom tipi, kanın beyindeki beyaz madde içerisinde birikmesi ile meydana gelir. Baş travmasından sonra, birden çok sayıda şiddetli intraparenkimal hematom görülebilir. İntraparenkimal hematomlara neden olan travma çoğu zaman, beyaz kılıf yaralanmaları olarak adlandırılan yaralanmalardan sorumludur. Bu yaralanmalar, travmanın beynin beyaz maddesindeki aksonları kelimenin tam anlamı ile yırtmasından sonra meydana gelir. Aksonlar, beyindeki nöronlardan vücudun geri kalanına elektrik itkileri veya mesajları taşıyan bağlantılardır. Bu bağlantı kesildiği zaman, beyinde ağır hasar oluşabilir, çünkü nöronlar artık iletişime geçemez.
İntraparenkimal hematomun tek nedeni travma değildir. Diğer nedenleri arasında şunlar bulunur:
Bu hematom tipi, kanın beyindeki beyaz madde içerisinde birikmesi ile meydana gelir. Baş travmasından sonra, birden çok sayıda şiddetli intraparenkimal hematom görülebilir. İntraparenkimal hematomlara neden olan travma çoğu zaman, beyaz kılıf yaralanmaları olarak adlandırılan yaralanmalardan sorumludur. Bu yaralanmalar, travmanın beynin beyaz maddesindeki aksonları kelimenin tam anlamı ile yırtmasından sonra meydana gelir. Aksonlar, beyindeki nöronlardan vücudun geri kalanına elektrik itkileri veya mesajları taşıyan bağlantılardır. Bu bağlantı kesildiği zaman, beyinde ağır hasar oluşabilir, çünkü nöronlar artık iletişime geçemez.
İntraparenkimal hematomun tek nedeni travma değildir. Diğer nedenleri arasında şunlar bulunur:
■Kan damarı bozuklukları, örneğin arteriyovenöz malformasyon (AVM) veya anevrizma
■Beyin tümörleri
■Karaciğer hastalığı
■Kan incelticilerin kullanılması
■Belirli bir öz bağışıklık hastalığı
■Hemofili, lösemi ve orak hücre anemisi gibi kanama bozuklukları
Beyinde arteriyovenöz malformasyon (AVM)
■Beyin tümörleri
■Karaciğer hastalığı
■Kan incelticilerin kullanılması
■Belirli bir öz bağışıklık hastalığı
■Hemofili, lösemi ve orak hücre anemisi gibi kanama bozuklukları
Beyinde arteriyovenöz malformasyon (AVM)
Ne Zaman Tıbbi Yardım Alınmalı?
Önemli kafa travmalarında, yukarıda belirtilmiş belirti ve bulgulardan herhangi birinin oluşumunu veya bilinç kaybı hissederseniz derhal tıbbi yardım alınız. Belirtiler hemen belirginleşmese bile daha sonra ortaya çıkan fiziksel, ruhsal ve duygusal değişiklikleri yakından takip ediniz.
Buna ilaveten ailenizin üyelerinden birine veya yakın arkadaşınıza kafa travması geçirdiğinizi söyleyiniz. Hafıza kaybı oluşumu kafaya alınan darbeye bağlı olduğundan, darbeye maruz kalan kişi teşhis ve tedavi anına kadar hiçbir şey hatırlamıyor olabilir. Bu belirtileri ve sizin bu konuda geçirmiş olduğunuz deneyimi bilen bir arkadaşınız, akrabanız veya bir meslektaşınız gerektiği takdirde acil tıbbi yardım ulaştırabilir.
Önemli kafa travmalarında, yukarıda belirtilmiş belirti ve bulgulardan herhangi birinin oluşumunu veya bilinç kaybı hissederseniz derhal tıbbi yardım alınız. Belirtiler hemen belirginleşmese bile daha sonra ortaya çıkan fiziksel, ruhsal ve duygusal değişiklikleri yakından takip ediniz.
Buna ilaveten ailenizin üyelerinden birine veya yakın arkadaşınıza kafa travması geçirdiğinizi söyleyiniz. Hafıza kaybı oluşumu kafaya alınan darbeye bağlı olduğundan, darbeye maruz kalan kişi teşhis ve tedavi anına kadar hiçbir şey hatırlamıyor olabilir. Bu belirtileri ve sizin bu konuda geçirmiş olduğunuz deneyimi bilen bir arkadaşınız, akrabanız veya bir meslektaşınız gerektiği takdirde acil tıbbi yardım ulaştırabilir.
Tarama ve Teşhis
Hematom tanısını koymak zor olabilir. Doktorlar, kafaya alınan darbeden sonra oluşan ilerleyen bilinç kaybının, aksi ispatlanmadığı takdirde, genelde intrakranial hematomdan kaynaklandığını varsayarlar.
Hematomun pozisyon ve boyutunu tanımlamanın en iyi metodu tomografi veya manyetik rezonanslı görüntü taramasıdır. BT taramasında beyninizin detaylı, iki boyutlu görüntülerini elde etmek üzere bilgisayara bağlı gelişmiş röntgen makinesi kullanılır. Görüntülerin alındığı büyük lokmaya benzer röntgen makinesine yönlendirilen hareketli bir masa üzerine uzanırsınız. Manyetik rezonanslı görüntü taraması (MRI) , hasarın bilgisayar görüntüsünü oluşturmak için büyük bir mıknatıs ve radyo dalgaları kullanılarak yapılır. MRI taraması sırasında, bir tüpün içine doğru ilerleyen hareketli masa üzerinde yatarsınız. Tomografi ve MRI taramaları vücutta herhangi bir acıya sebep olmaz.
Hematom tanısını koymak zor olabilir. Doktorlar, kafaya alınan darbeden sonra oluşan ilerleyen bilinç kaybının, aksi ispatlanmadığı takdirde, genelde intrakranial hematomdan kaynaklandığını varsayarlar.
Hematomun pozisyon ve boyutunu tanımlamanın en iyi metodu tomografi veya manyetik rezonanslı görüntü taramasıdır. BT taramasında beyninizin detaylı, iki boyutlu görüntülerini elde etmek üzere bilgisayara bağlı gelişmiş röntgen makinesi kullanılır. Görüntülerin alındığı büyük lokmaya benzer röntgen makinesine yönlendirilen hareketli bir masa üzerine uzanırsınız. Manyetik rezonanslı görüntü taraması (MRI) , hasarın bilgisayar görüntüsünü oluşturmak için büyük bir mıknatıs ve radyo dalgaları kullanılarak yapılır. MRI taraması sırasında, bir tüpün içine doğru ilerleyen hareketli masa üzerinde yatarsınız. Tomografi ve MRI taramaları vücutta herhangi bir acıya sebep olmaz.
Önlem
Aşağıda belirtilen maddeler baş ağrısını önleme veya azaltmaya yardımcı olabilir.
■Darbelerden koruyucu güvenlik ekipmanı kullanınız. Bisiklete / motosiklete binme, kayak yapma, ata binme, patenle kayma gibi sporları yaparken veya kafadan hasar almaya sebep olabilecek bir aktivitede bulunurken kafanıza uyumlu darbe emici bir ekipman takınız.
■Emniyet kemeri takınız. Emniyet kemeri takmanız, kaza anında kafanıza gelebilecek bir darbe ihtimalini de azaltmış veya önlemiş olur.
■Çocuklarınızı koruyunuz. Çocukları korumak için; arabanızın koltuklarını çocuğa göre ayarlayınız, masaların kenarlarını sünger ya da bezle kaplayınız, çocuğun merdivenlerde düşmesine neden olabilecek unsurları kaldırınız ve güvensiz yerlere tırmanmasına izin vermeyiniz.
Aşağıda belirtilen maddeler baş ağrısını önleme veya azaltmaya yardımcı olabilir.
■Darbelerden koruyucu güvenlik ekipmanı kullanınız. Bisiklete / motosiklete binme, kayak yapma, ata binme, patenle kayma gibi sporları yaparken veya kafadan hasar almaya sebep olabilecek bir aktivitede bulunurken kafanıza uyumlu darbe emici bir ekipman takınız.
■Emniyet kemeri takınız. Emniyet kemeri takmanız, kaza anında kafanıza gelebilecek bir darbe ihtimalini de azaltmış veya önlemiş olur.
■Çocuklarınızı koruyunuz. Çocukları korumak için; arabanızın koltuklarını çocuğa göre ayarlayınız, masaların kenarlarını sünger ya da bezle kaplayınız, çocuğun merdivenlerde düşmesine neden olabilecek unsurları kaldırınız ve güvensiz yerlere tırmanmasına izin vermeyiniz.
Başa Çıkma Yöntemleri
Beyin hasarları ile mücadele etmenin ana yolu sabırdır. Düzelme belirtilerinin çoğu erişkinlerde ilk 6 ay içinde görülür ve küçük çaptaki düzelmeler ise 2 yıl içinde oluşmaya başlar. Eğer beyinde daha fazla düzelme olmuyorsa bunu nedeni beyin hasarıdır. Çocuklar bu periyodu daha kolay atlatırlar. Daha uzun bir dönemde gerçekleşen küçük düzelmeler ile çocuklar daha çabuk bir iyileşme gösterirler.
Aşağıdaki tavsiyeler daha uygun şekilde iyileşmenize yardımcı olacaktır:
■Geceleri bol bol uyuyun ve gün içinde dinleniniz.
■Normal aktivitelerinize birdenbire değil, adım adım dönünüz.
■Temas gerektiren veya eğlence sporları gibi kafa yaralanmasına ikinci kez neden olabilecek aktivitelerden doktorunuz izin verene kadar uzak durunuz.
■Doktorunuza, ne zaman spora yapmaya başlayabileceğiniz, araba kullanabileceğiniz, bisiklete binebileceğiniz ve mekanik bir alet kullanabileceğiniz konularını danışınız. Uyarılara karşı reaksiyon verme yeteneğiniz bozulmuş olabilir.
■Sadece doktorunuzun verdiği ilaçları kullanınız.
■Tamamen iyileşene kadar alkol içmeyiniz. Alkol iyileşmeyi geciktirebildiğinden durumunuzu daha da kötüleştirebilir.
■Hatırlamakta zorluk çektiğiniz şeyleri not ediniz.
■Önemli kararlar vermeden önce ailenize veya yakın arkadaşlarınıza danışınız.
Beyin hasarları ile mücadele etmenin ana yolu sabırdır. Düzelme belirtilerinin çoğu erişkinlerde ilk 6 ay içinde görülür ve küçük çaptaki düzelmeler ise 2 yıl içinde oluşmaya başlar. Eğer beyinde daha fazla düzelme olmuyorsa bunu nedeni beyin hasarıdır. Çocuklar bu periyodu daha kolay atlatırlar. Daha uzun bir dönemde gerçekleşen küçük düzelmeler ile çocuklar daha çabuk bir iyileşme gösterirler.
Aşağıdaki tavsiyeler daha uygun şekilde iyileşmenize yardımcı olacaktır:
■Geceleri bol bol uyuyun ve gün içinde dinleniniz.
■Normal aktivitelerinize birdenbire değil, adım adım dönünüz.
■Temas gerektiren veya eğlence sporları gibi kafa yaralanmasına ikinci kez neden olabilecek aktivitelerden doktorunuz izin verene kadar uzak durunuz.
■Doktorunuza, ne zaman spora yapmaya başlayabileceğiniz, araba kullanabileceğiniz, bisiklete binebileceğiniz ve mekanik bir alet kullanabileceğiniz konularını danışınız. Uyarılara karşı reaksiyon verme yeteneğiniz bozulmuş olabilir.
■Sadece doktorunuzun verdiği ilaçları kullanınız.
■Tamamen iyileşene kadar alkol içmeyiniz. Alkol iyileşmeyi geciktirebildiğinden durumunuzu daha da kötüleştirebilir.
■Hatırlamakta zorluk çektiğiniz şeyleri not ediniz.
■Önemli kararlar vermeden önce ailenize veya yakın arkadaşlarınıza danışınız.
