Kültür Kelimesi
kültür kelimesi kültür kelimeleri
Yazan Yazan
ykut İşcanoğlu……………………………………Kültür kelimesi acaba batı dillerindeki“culture”(ing), ya da “kultur” (alm) gibi kelimelerindilimize uyarlanmış şekli midir? Ben bu şekildedüşünüyordum ve bu kelimeyi kullanmam icap ettiğindeen azından bizim kültürümüze daha yakın diye arapça“hars” kelimesini kullanıyordum. Ama bu kelimeninkökeninin Türkçe olduğunu hem de yüce Atatürk’ünsözlerinden okuyunca oldukça şaşırdım. (Kaynakwww.tdk.gov.tr) Yazının başının özeti kısaca şu: TDK toplantısındadilimizi yabancı kelimelerden arındırma konusu tabi kigündem maddesidir. Bu hususta örnek olarak kültürkelimesi ortaya atılır. İşte Atatürk’ün bu kelime ileilgili söyledikleri. Daha önceden okumadıysanız çokilginizi çekecektir. Yunus Nadi’nin ağzından Atamızınbu konudaki sözlerini aynen aktarıyorum. “-İsterseniz”, dediler, “evvelâ mevzuubahsimiz olankültür kelimesini ele alalım.” Şöylece bir tesadüf bu kelime bile bizi tenvire(aydınlatmaya) kifayet etti. Bunları söyleyerek Büyük Reis bize yanlarındaki birkitabı uzatarak:“-Evvelâ”, dediler, “bu kitabın ismini, müellifini(yazarını) ve basma tarihini okuyunuz.”Okuduk:-Lûgat-i Çağatay. Müellifi Şeyh Süleyman EfendiBuharî. İstanbul 1298Sonra da:“-Şimdi”, dediler, “bu kitapta kilturmak kelimesinibulunuz!”Bulduk.“-Kelimenin karşısındaki mana izahlarını okuyunuz.”dediler.Şöylece okuduk:-Getürmek, ihzâr, isâl. İrat ve peyda etmek. Sevk veikame etmek. Takarrür.Bundan sonra Gazi Hz. şunları söylediler:-“Türkçe fiillerinde mek ve mak lâhikalarının(eklerinin) kaldırılmasıyla geri kalan maddenin asılkelime olduğunu bilirsiniz. Kilturmak fiilinin asılmaddesi kilturdur demek. Fransızca, İngilizce, Almancagibi belli başlı garp dillerinde pek az telâffuzfarkıyla kullanılan kültür kelimesi ile bu kilturkelimemiz arasında telâffuz itibariyle olduğu gibimana itibariyle de mevcut olan kuvvetli tetâbuka(uygunluğa) dikkat etmemek mümkün müdür? Malûmdur kigarp dillerinde kültürün manası hem maddîdir, hemmanevî. Türkçede de aynı. Nihayet Çağatayî Türkî deyapılacak işe takarrür edecek son şeklini vermeğekiltur diyor. Frenk tarlayı ekmeğe kültür dediği gibiulûm ve fünûnda tekemmül muhassalasına da kültürdiyor. Şeyh Süleyman Efendii Buharî’nin bu kilturkelimesini garp lisanlarından almamış olduğuna şüpheyok. Öyle bir şey hatıra dahi gelemez. Bu zâtın Türkdilleri şubelerinden Çağataycanın kelimelerinitoplamış ve onların manalarını yazmış olduğumeydandadır. Pek ufak bir telâffuz farkıyla kelimebütün manaları itibariyle Asya’da ve Avrupa’daaynıdır. Acaba onun asıl menşei Asya mıdır, Avrupamıdır? Burasını tetkike çok zaman ve imkânımız vardır.Fakat şimdiden söylenebilir ki kelime esasenAsyalıdır. Avrupa’nın hâlen çok müterakki (ileri)olduğunda şüphe olmayan kültürü dahi aslen Türk’türdemek olur...Filhakika biz kültür kelimesini garp medeniyetindegördükten sonra onu Arapça bir kelime ile ifade etmekiçin hars kelimesini almışız. Hars ve haraset,kültürün aslına ve iştikaklarına maddî ve manevîmanalarıyla tetâbuk eden (uygun düşen) bir kelimedir.Garp dillerindeki kültür kelimesine menşe olarakLâtince kültüra (cultura) ve kültive (cultiver)mukabili olarak da kültivare (cultivare) kelimelerinibuluyoruz ki aynı ile hars ve haraset demektir. Fakatşimdi asıl Türk dilinde kiltur kelimesini buluyoruz,bunun da aynen kültür demek olduğunu görüyoruz.”Gazi Hz.nin bu yolda verdikleri izahlara ve tafsillere(açıklamalara) nazaran yukarıya kaydetmiş olduğumuz bukültür ve kiltur tetâbuku şöylece ilk misallerdenbiridir. İlk tetkiklerin umumî bir göz gezdiriştenibaret olan ilk araştırmaları ortaya şimdiden böyleyüzlerce misal koymuştur. Bu tetkikler ise yoktan birşey icat etmek veya yakıştırmak için yapılmıyor.Evvelâ Türk’ün tarihi tespit olunmuştur. Bu tarih,tarihe hâkim olan bir hayattır. Ondan sonradır kişimdi bu hakikatin diğer evsaf ve eşkâli üzerindeçalışmağa geçilmiştir. Vereceği müspet neticelerevvelinden bilinerek diyebiliriz ki Türk’ün kültürüuyanmıştır, ayaklanıyor. (Yunus Nadi) ………………………………………………………………………………………….
Yazan Yazan
ykut İşcanoğlu……………………………………Kültür kelimesi acaba batı dillerindeki“culture”(ing), ya da “kultur” (alm) gibi kelimelerindilimize uyarlanmış şekli midir? Ben bu şekildedüşünüyordum ve bu kelimeyi kullanmam icap ettiğindeen azından bizim kültürümüze daha yakın diye arapça“hars” kelimesini kullanıyordum. Ama bu kelimeninkökeninin Türkçe olduğunu hem de yüce Atatürk’ünsözlerinden okuyunca oldukça şaşırdım. (Kaynakwww.tdk.gov.tr) Yazının başının özeti kısaca şu: TDK toplantısındadilimizi yabancı kelimelerden arındırma konusu tabi kigündem maddesidir. Bu hususta örnek olarak kültürkelimesi ortaya atılır. İşte Atatürk’ün bu kelime ileilgili söyledikleri. Daha önceden okumadıysanız çokilginizi çekecektir. Yunus Nadi’nin ağzından Atamızınbu konudaki sözlerini aynen aktarıyorum. “-İsterseniz”, dediler, “evvelâ mevzuubahsimiz olankültür kelimesini ele alalım.” Şöylece bir tesadüf bu kelime bile bizi tenvire(aydınlatmaya) kifayet etti. Bunları söyleyerek Büyük Reis bize yanlarındaki birkitabı uzatarak:“-Evvelâ”, dediler, “bu kitabın ismini, müellifini(yazarını) ve basma tarihini okuyunuz.”Okuduk:-Lûgat-i Çağatay. Müellifi Şeyh Süleyman EfendiBuharî. İstanbul 1298Sonra da:“-Şimdi”, dediler, “bu kitapta kilturmak kelimesinibulunuz!”Bulduk.“-Kelimenin karşısındaki mana izahlarını okuyunuz.”dediler.Şöylece okuduk:-Getürmek, ihzâr, isâl. İrat ve peyda etmek. Sevk veikame etmek. Takarrür.Bundan sonra Gazi Hz. şunları söylediler:-“Türkçe fiillerinde mek ve mak lâhikalarının(eklerinin) kaldırılmasıyla geri kalan maddenin asılkelime olduğunu bilirsiniz. Kilturmak fiilinin asılmaddesi kilturdur demek. Fransızca, İngilizce, Almancagibi belli başlı garp dillerinde pek az telâffuzfarkıyla kullanılan kültür kelimesi ile bu kilturkelimemiz arasında telâffuz itibariyle olduğu gibimana itibariyle de mevcut olan kuvvetli tetâbuka(uygunluğa) dikkat etmemek mümkün müdür? Malûmdur kigarp dillerinde kültürün manası hem maddîdir, hemmanevî. Türkçede de aynı. Nihayet Çağatayî Türkî deyapılacak işe takarrür edecek son şeklini vermeğekiltur diyor. Frenk tarlayı ekmeğe kültür dediği gibiulûm ve fünûnda tekemmül muhassalasına da kültürdiyor. Şeyh Süleyman Efendii Buharî’nin bu kilturkelimesini garp lisanlarından almamış olduğuna şüpheyok. Öyle bir şey hatıra dahi gelemez. Bu zâtın Türkdilleri şubelerinden Çağataycanın kelimelerinitoplamış ve onların manalarını yazmış olduğumeydandadır. Pek ufak bir telâffuz farkıyla kelimebütün manaları itibariyle Asya’da ve Avrupa’daaynıdır. Acaba onun asıl menşei Asya mıdır, Avrupamıdır? Burasını tetkike çok zaman ve imkânımız vardır.Fakat şimdiden söylenebilir ki kelime esasenAsyalıdır. Avrupa’nın hâlen çok müterakki (ileri)olduğunda şüphe olmayan kültürü dahi aslen Türk’türdemek olur...Filhakika biz kültür kelimesini garp medeniyetindegördükten sonra onu Arapça bir kelime ile ifade etmekiçin hars kelimesini almışız. Hars ve haraset,kültürün aslına ve iştikaklarına maddî ve manevîmanalarıyla tetâbuk eden (uygun düşen) bir kelimedir.Garp dillerindeki kültür kelimesine menşe olarakLâtince kültüra (cultura) ve kültive (cultiver)mukabili olarak da kültivare (cultivare) kelimelerinibuluyoruz ki aynı ile hars ve haraset demektir. Fakatşimdi asıl Türk dilinde kiltur kelimesini buluyoruz,bunun da aynen kültür demek olduğunu görüyoruz.”Gazi Hz.nin bu yolda verdikleri izahlara ve tafsillere(açıklamalara) nazaran yukarıya kaydetmiş olduğumuz bukültür ve kiltur tetâbuku şöylece ilk misallerdenbiridir. İlk tetkiklerin umumî bir göz gezdiriştenibaret olan ilk araştırmaları ortaya şimdiden böyleyüzlerce misal koymuştur. Bu tetkikler ise yoktan birşey icat etmek veya yakıştırmak için yapılmıyor.Evvelâ Türk’ün tarihi tespit olunmuştur. Bu tarih,tarihe hâkim olan bir hayattır. Ondan sonradır kişimdi bu hakikatin diğer evsaf ve eşkâli üzerindeçalışmağa geçilmiştir. Vereceği müspet neticelerevvelinden bilinerek diyebiliriz ki Türk’ün kültürüuyanmıştır, ayaklanıyor. (Yunus Nadi) ………………………………………………………………………………………….
