yapılarına göre türküler

*MeleK*

♥Ben Aşık Olduğum Adamın Aşık Olduğu Kadınım♥
yapılarına göre türküler
Türkülerin belirli bir şekli yoktur. İki mısralı türküler olabildiği gibi koşma, mani tarzında yahut bentlerle kurulmuş türküler de vardır. Koşma yahut mani olarak bildiğimiz şekiller türkü nağmesiyle söylendiğinde adı geçen şiirlerden ayrılır. Çünkü halk, ezgi ile söylediği parçaları türkü olarak niteler. Koşmalar bilindiği gibi söyleyeni belli şiir türleridir. Ne var ki, halkın benimsediği bazı parçalar zamanla anonimleşir ve türkü olarak varlığını sürdürür. Daha ziyade kadınlardan oluşan türkü yakıcıları, bildiği koşma, mani hatta semaî ve destandan birtakım parçalar alarak onu uygun bir ezgi ile terennüm eder. Şekil ve konu birliğinden uzak pek çok türkünün ortaya çıkış sebebi bundan kaynaklanmıştır. Sözgelişi; "Karanfil oylum oylum" manisiyle başlayan ve diğer karanfilli manilerle devam ettirilen fakat farklı ezgi ile söylenmiş bir hayli türkü vardır.

Türkülerin bentlerine çoğu zaman mısra sayıları farklı olan bağlantılar getirilir. Ancak bentlerle bağlantıların hece sayıları eşit olmayabilir. Bağlantılar genel olarak anlamlı sözlerden ibaret olmakla beraber, çeşitli ünlemleri de ihtiva eder.
Az da olsa bazı türkülerde, yapı bakımından bozukluk ve düzensizlikler görülür. Sözgelişi, aynı türküde hem dörtlük hem de beşlik şekle rastlanılabilir. Bunun yanında türkünün hece sayılarında da eşitsizlikler görülebilir. Ordu'nun Öceli köyünde söylenen kına türküsünde böyle bir özellik vardır.

Çambaşına çıktım çıram yanmadı
Dört köşeme baktım kimsem kalmadı
Küçük kardaşa mektup yazdım aynı gelmedi
Sazak da yellere ev yapma o batar gider
Uzak yerlere kız verme o da yiter gider

Ağlama bacım ağlama yarın gülersin
Dokuz aydan sonra beşik belersin
Anam gidiyorum evin şen olsun
Babam gidiyorum evin şen olsun 20

Yapı bakımından türkülerin arıza göstermesi; bazı mısraların zamanla unutulması yahut, halkın türküye birtakım ilavelerde bulunarak bünyesinde değişikliğe yol açmasıyla açıklanabilir.


1. BENTLERİ BİR MISRA OLAN TÜRKÜLER

a. Bağlantıları dört mısra (veya mani) olan türküler

KIRMIZI KURDELE

Kırmızı kurdele kör olasın Emine
İndim derelerine
Bilmem nerelerine
Canım kurban olsun
Candan sevenlerine

Yavrum da sana ipek mendil alayım
Bağlantı

Yavrum da sana melez köynek alayım
Bağlantı

Yavrum da sana kalıc pötin alayım
Bağlantı 21


b. Bağlantıları yedi mısra olan türküler

Sayıları çok azdır. Tespit ettiğimiz örneğin bağlantı kısmı yedi mısradan oluşmaktadır.

KIZIM SANA FİSTAN ALDIM

Kızım sana fistan aldım vardı m'ola oy oy
Kim göndermiş onu
Ben gönderdim onu
Ben almadım onu
Beşikleri çamdan
Yuvarlandı damdan
Seni zalımın oğlu
Vazgeçmedin benden

Kızım sana terlik aldım vardı m'ola oy oy
Bağlantı

Kızım sana rastık aldım vardı m'ola oy oy
Bağlantı 22


TOKAT'A GİDEMİYOM YARİM SANA FİSTAN ALAYIM

Tokat'a gidemiyom yarim sana fistan alayım
Ah nerelerine nerelerine
Bilmiyon mu kömür gözlüm
Aha buralarıma buralarıma
Fadime'm fistan kırmalar
Ceviz dalı ırgalar
Sevdiğini gören kızlar
Sağını da solunu ırgalar

Tokat'a gidemiyom yarim sana potin alayım
Bağlantı

Tokat'a gidemiyom yarim sana çorap alayım
Bağlantı 23


2. BENTLERİ İKİ MISRA OLAN TÜRKÜLER

Temeli iki mısradan meydana gelen türkülerdir. Ayrıca birtakım bağlantılar / kavuştaklar da alabilirler. Başlıca şekilleri şunlardır:

a. Sadece iki mısradan oluşan türküler

Kafiye düzenleri aa, bb, cc, dd... yahut aa, ba, ca, da, ea şeklindedir.


TÜRKÜ

Hamsi kurban o göze Atarlar barabati
Baş dalarsın göze Alurlar seni yüze

Korlar seni kayuğa Biz de seni aluruk
Satarlar seni bize Sererük seni köze

Bir kusurcuğun vardur
Çok su içersun bize 24

Bu tip türkülerde nadir de olsa tek ikinci mısraı bağlantı gibi aynen tekrarlanan türkülere de rastlanılır.


BAYBURT DAĞLARINDA

Bayburt dağlarında tabakam kaldı
Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı

Bayburt dağlarında kunduram kaldı
Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı

Bayburt dağlarında mendilim kaldı
Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı

Bayburt dağlarında tabancam kaldı
Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı 25


b. Bağlantıları bir mısra olan türküler

Kafiye düzenleri aa-b, cc-b, dd-b, ee-b şeklindedir. Bağlantı mısralarda genellikle aynı sözler tekrar edilir.


ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ

Çanakkale içinde vurdular beni
Ölmeden mezara koydular beni
Of gençliğim eyvah

Çanakkale içinde aynalı çarşı
Ana ben gidiyom düşmana karşı
Of gençliğim eyvah

Çanakkale içinde bir uzun selvi
Kimimiz nişanlı kimimiz evli
Of gençliğim eyvah

Çanakkale içinde bir dolu testi
Analar babalar umudu kesti
Of gençliğim eyvah 26


c. Bağlantıları iki mısra olan türküler

aa-bb, cc-bb, dd-bb, ee-bb şeklinde kafiyelenirler. Bu arada bb olarak gösterilen bağlantı sözleri, aynen tekrarlanan sözlerdir.


TELGRAFIN TELLERİNE

Telgrafın tellerine kuşlar mı konar
Herkes sevdiğine (yavrum) böyle mi yanar
Gel yanıma yanıma da yanıbaşıma
Şu gençlikte neler geldi garip başıma

Telgrafın direkleri semaya bakar
Senin o güzel gözlerin çok canlar yakar
Bağlantı

Telgrafın tellerini arşınlamalı
Yar üstüne yar seveni kurşunlamalı
Bağlantı

Telgrafın direkleri semaya karşı
Gel güzelim barışalım düşmana karşı
Bağlantı 27


ç. Bağlantıları üç mısra olan türküler

Bentler kendi arasında kafiyelidir. bağlantı sözleri her bentten sonra aynen tekrarlanır.


AŞAĞIDAN GELİYOR TÜRKMEN KOYUNU

Aşağıdan geliyor Türkmen koyunu aman aman
Selviye benzettim yarin boyunu amanın yandım
Amanın amanın amanın yandım
Tiridine tiridine tiridine bandım
Bedava mı sandın para verdim aldım

Sabahleyen erken çifte giderken aman aman
Öküzüm torbadan düştü gördün mü amanın yandım
Bağlantı

Manda yuva yapmış söğüt dalına aman aman
Yavrusunu sinek kapmış gördün mü amanın yandım
Bağlantı 28


d. Bağlantıları dört mısra olan türküler

Kafiyeleri aa-bbbc, dd-bbbc, ee-bbbc düzenindedir. Bağlantı sözleri aynen tekrarlanabileceği gibi, farklı sözlerden de oluşabilir. Bağlantı sözleri muhtelif maniler de olabilir.

Türkünün bent kısmı ile bağlantı kısımlarının hece sayıları aynı olmayabilir.

FIRAT KENARI

Fırat kenarının ince dumanı
Dağlara yayılır seher zamanı
Bülbül ne ararsın yuvan mı yoktur
Yoksa benim gibi baban mı yoktur
Zaten yetimlerin gözyaşı çoktur
Gel ağlayalım karşı karşıya

Fırat kenarında kamışlar sazlar
Sinemin yarası her zaman sızlar
Bülbül ne ararsın yuvan mı yoktur
Yoksa benim gibi baban mı yoktur
Zaten yetimlerin gözyaşı çoktur
Gel ağlayalım karşı karşıya 29


ELİF

Elif çıkmış pencereden el eder
Kaşları değil gözleri beni del'eder
Elif'im gel gel
Güzelim gel gel
Nazlı da yarim
Sallan da gel gel

Elif kızın yeni de gördüm yüzünü
Duman sandım şalvarının tozunu
Elif'im gel gel
Güzelim gel gel
Nazlı da yarim
Sallan da gel gel 30


e. Bağlantıları beş mısra olan türküler

HANİ BENİM ELLİ DİRHEM KESTANEM

Hey hey Hani benim elli dirhem kesdenem
Konyalı'dan başkasını istemem
Yar yar Konyalı'm yürü
Yörü yavrum yürü
Saçlarını sürü
Şimdi burdan geçti
Konyalı'nın biri

Hey hey Hani benim elli dirhem pırasam
Mumlar yaksam Konyalı'yı arasam
Bağlantı 31


f. Bağlantıları altı mısra olan türküler

DONDURMAM BUZ

Dondurmam buz gibi buz
Şeker mi yoksa karpuz
Alâ çiçekli dondurmam
Yok mu tadına bakan
Alâ vişneli dondurmam
Mini mini hanımlara
Sevdalı beylere
Parasını almadan tattırmam

Dondurmam kaymaklı Dondurmacı top attı
Yiyin bakın pek tatlı Bin lira borca battı
Bağlantı Bağlantı 32


g. Bağlantıları yedi mısra olan türküler

BASTIMDA KIRILDI İĞDENİN DALI

Bastım da kırıldı iğdenin dali vay dali
Kötüye düşenin böyl'olur hali diller
Diller oynaksın diller
Diller kaymaksın diller
Diller açılsın güller
Güller açılsın kollar
Kollar ne bilsin eller
Eller narinay ninay nay
Narinay narinay ninay nay

Arabacı arabanı koş getir koş getir
Ben ölüyom mezarıma taş getir diller
Bağlantı

Arabacı arabanı yillendir yillendir
Şeker al da şu bebeyi dillendir diller
Bağlantı

Sabahınan esen seher yeli mi yelimi
Benim gönlüm divane mi deli mi diller
Bağlantı 33


h. Bağlantıları sekiz ve daha fazla mısra olan türküler

Bağlantı kısımları iki ayrı maninin ardarda söylenmesiyle meydana getirilmiş türkülerdir.

MANİSA'YLA BERGAMA'NIN ARASI

Manisa'yla Berga'manın arası
Yaktı da beni kaşlarının arası
Kara kara kargalar
Ceviz dalın ırgalar
On beşine basan kız
Sevdiğine el sallar
Yelek de diktim giymedi
Diktiğime değmedi
Sağolası anam da babam
Sevdiğime vermedi

Manisa'yla Bergama'nın askeri
Ben yolcuyum yolları bana gösterin
Bağlantı 34


KIZIN ADI DUDU

Kızın adı Dudu a canım aman
O da güzellerin adı sürmelim aman
Gel gel barışalım
Tenhada buluşalım
Biraz konuşalım
Şimidan şimidan şimidan dan
Gel arkamdan arkamdan
Kız alacaksan al beni
Annen baban duymadan
Gel gel gel Ayşe
Şeker değil bal Ayşe
N'olur bize gidelim
Ah aramızı bul Ayşe'm

Kızın adı Ayşe a canım aman
Benleri var köşe köşe sürmelim aman
Bağlantı

Kızın adı Durdu a canım aman
O da güzellerin kurdu
Bağlantı 35


ı. Bağlantıları mısra sonlarında ve mısra aralarında olan türküler

Türkünün temeli beyitlerden oluşur ve her beyit kendi arasında kafiyelidir. Ancak diğer şekillerden farklı olarak her mısradan sonra aynen tekrarlanan bağlantı sözleri getirilir. Bağlantılar üç ve daha fazla sayıda mısralı olabilmektedir.

HAYRİYE NANAY

Hayriye’nin kaşları kara
Hayriye nanay nanay nanay
Canım nanay nanay nanay
Gülüm nanay nanay nanay
Nereden gelsem beni ara

Bağlantı

Hayriye’nin altın dişi

Bağlantı

Yaktı beni yan bakışı

Bağlantı



Hayriye damdan bakıyor

Bağlantı

Bakışı canlar yakıyor

Bağlantı[36]


YABANDAN GEL

Yabandan gel usul (da) boylu yarim yabandan (Arslanım hey hey)

Amman yörü yörü
Çapraz yörü yörü
Kostak yörü yörü
Yörü yörü yörü

Aldım haberini (de) garib çobandan (Arslanım hey hey)

Bağlantı

Yaban ellerinden (de) özendim geldim (İmanım hey hey)

Bağlantı

Gördüm cemalini efendim geldim (Arslanım hey hey)

Bağlantı

Yaban ellerinde (de) yatmış uyumuş (Yeşilim hey hey)

Bağlantı

Elâ gözlerini uyku bürümüş (Arslanım hey hey)

Şirin yörü yörü
Tek tek yörü yörü
Bebek yörü yörü
Kostak yörü yörü
Usul yörü yörü
Güzel yörü yörü
Yörü yörü yörü[37]


BİR KAŞ BİR GÖZ

Elinde süt küleği
O maral o ceylan
O sevgilin bağında
Ölürem anam dönmenem
Giderem anam gelmenem
Bir kaş bir göz bir dil bir diş
Bişmişi yanağında
Sütten beyaz bileği

Bağlantı

Giderem öylesine

Bağlantı

Karagöz mehlesine


kaynak:uslanmam
 
Geri
Üst