Köprülüzâde Numan Paşa

[*MeleK*]

Salankamen muharebesinde şehid olan Köprülüzâde Fazıl Mustafa Paşa'nın büyük oğlu olup ilim ve fazlı ve valiliklerinde dürüst ve adilâne hareketi ve muvaffakiyeti ile şöhret bulmuş vezirlerdendir. Yabancılar kendisine âlim olmasından dolayı Hoca Paşa derlermiş.

Akrabasından Amcazâde Hüseyin Paşa'nın sadaretinde yani 16 Muharrem 1112-3 Temmuz 1700 de altıncı vezirlikle kubbenişin oldu ve aynı sene 27 Ramazan - 7 Mart 1701 de Erzurum valiliğine gönderildi. 1114 Cemaziyelevvel (1702 Ekim) Daltaban Mustafa Paşa'nın sadrâzam olması nedeniyle onun yerine Anadolu valiliğine getirildi

Numan Paşa

Bosna'ya gitmeden evvel on seneden beri nikâhlı olduğu II. Mustafa'nın kızı Ayşe Sultan'la evlenmek üzere istanbul'a davet edildi; pâdişâhın bu davetten asıl maksadı Çorlulu'nun yerine kendisini sadrâzam yapmak istemesi idi ve gelir gelmez 13 Muharrem 1122-14 Mart 1710 da güveyi girdi ve Bosna'ya gönderilmeyerek aynı sene 17 Rebiulevvel - 16 Mayıs'ta Belgrat muhafızlığına tâyin olundu.

Sadrâzam Çorlulu Ali Paşa

Numan Paşa'nın İstanbul'da oturmasından kuşkulandı ve bir gün evvel vazifesi başına gitmesi için kendisini sıkıştırdı ve ertesi günü hareket edecek iken akşamla yatsı arasında saraya davet olunarak Çorlulu Ali Paşa'nın yerine sadrâzam oldu (18 Rebiulâhır 1122 - 15 Haziran 1710).

Köprülülerin silsile halinde memleket idaresindeki muvaffakiyetleri dolayısıyla Numan Paşa'nın vilâyetlerdeki muvaffakiyetleri sebebiyle halkça sadareti arzu ediliyordu. Numan Paşa hakkında bu teveccühü pâdişâh da duymuştu. Ali Paşa'dan yüz çevirince Numan Paşa'yı düğün vesilesiyle İstanbul'a getirterek sadrâzam yaptı.

Numan Paşa ilmiyle âmil değerli bir vezir ve iyi idareli bir vali olmakla beraber büyük babası

amcası ve babası gibi sadarette otorite tesis edemedi. Kendisi devlet işlerinde acemi olup etrafında işbilir adamları ve vukuflu kethüdası yoktu. Babalığı Ali Efendi ve diğer birkaç kişi etrafını çevirip kendisini iğfal ediyorlardı.

Numan Paşa'nın şayi olan şöhreti sebebiyle Anadolu ve Rumeli'den birçok dâva sahipleri haklarını almak için İstanbul'a geliyorlardı. Bu hususu

o tarihte hayatta bulunan Silâhdar Mehmed Halife şöyle anlatmaktadır:
"Numan Paşa gerçi ilmiyle âmil

salâh-ı hal ile kâmil

hakka kail

adle mail

reayaperver

hakkı icra edermiş deyu şayi olmağın Rumeli ve Anadolu'nun ayağı çarıklı Türk'ü İstanbul'a doldu; birkaç gün dahi iğmaz olunursa îka-ı fitneye sebep olur deyu yer yer aşikâr söylendiğinden" ve pâdişâh tebdil gezdiği esnada bu sözleri işittiğinden 21 Cemaziyelâhır 1122 - 18 Ağustos 1710 pazar günü sarayda Sofa köşküne davet olunarak tâyininden altmış beş gün sonra Darüssaade ağası vasıtasıyla kendisinden mühr-i hümâyun alındı ve bir bostancı sandalı ile Büyük Çekmece'ye gönderildi ve ağırlığı arkadan gelmek üzere arpalık olarak verilen Ağrıboz'a yollandı. Ruslarla harbin tahakkuk etmesine mebni yerine Haleb valisi bulunan Baltacı Mehmet Paşa ikinci defa sadrâzam oldu. Baltacı Mehmet Paşa'nın Haleb'den gelmesine kadar sadaret kaymakamlığına nişancı Süleyman Paşa tâyin edildi.

Numan Paşa aynı sene Şevval ayında (Aralık ayı) Hanya sancağına naklolunduktan sonra 1123 Zilkadesi iptidasında (1711 Aralık) buradan Kandiye'ye tâyin edildi. 1125 Şevvalinde (1713 Kasım) Kaptan-ı derya Süleyman Paşa'nın Girid valiliğine tâyini üzerine Numan Paşa

arpalık olarak verilen Yanya sancağına gönderilerek 12 Muharrem 1126 - 28 Mart 1714 de Bosna valiliği verildi.

Numan Paşa

Bosna valiliğinde bulunduğu sırada Karadağlı'ların isyanını şiddetle bastırmak suretiyle mühim bir gaileyi önlemeğe muvaffak oldu ve bu suretle az sonra çıkan Venedik ve Avusturya harblerinde vukua gelecek tehlikeyi bertaraf eyledi.

Numan Paşa

Bosna valiliğine tâyini senesi sonlarında

yani 1126 Zilhiccesi iptidalarında (1714 Aralık) Avusturya ile sulh şartlarına riayet edilmesi kaydiyle ve Venedik'e açılan seferdeki vaziyet dolayısıyla Belgrat muhafızlığına nakledildi ve 1127 Rebiulevvel - 1715 Şubat'ta da Silifke sancağıyla Anadolu'da eşkiya teftişine memur oldu.

Numan Paşa 1128 Ramazan - 1716 Ağustosta Şehid Ali Paşa'nın üvey babası Saka ismail Paşa'nın yerine Kıbrıs valiliğine tâyin olundu; bu suretle kendisini istirkab eden Damat Ali Paşa'nın şahadeti nedeniyle onun takip ve soğukluğundan kurtuldu.

Bu sırada Avusturya ile yapılan harbdeki mağlûbiyet sebebiyle düşmanın Tuna ve Sava nehirlerini aşması ihtimaline karşı evvelce Bosna valiliğinde muvaffakiyeti görülen Numan Paşa'nın Kıbrıs eyâleti üzerinde kalmak üzere

Bosna serdarlığına tâyini muvafık görülerek acele o tarafa gitmesi hakkında kendisine ferman yollandı.

Numan Paşa

Bosna seraskerliğinde düşmana karşı muvaffakiyetle dayandı ve Belgrat'ın Avusturyalılar tarafından işgali esnasında Bosna'ya karşı yaptıkları taarruzları sonuçsuz bıraktı ve yaptığı mukabil taarruzlarla Avusturya kuvvetlerini mağlûp ederek Bosna'ya sokmadı ve bu gaile bertaraf olduktan sonra istirahati hükümetçe matlûp olduğundan 1130 Ramazan - 1718 Ağustos'ta Girit valiliğine naklolunarak 1131 Rebiulevvel -1719 Şubatta Kandiye'de vefat etti.

Numan Paşa ölümünde elli yaşını bile doldurmamıştı; fakat çok vilâyet ve sancak gezmiş ve hayli iş görüp yetişmiş olduğundan

eyâlet idaresinde esaslı tecrübesi vardı. Âlim olduğundan hiçbir zaman araştırmadan uzak kalmamıştır. Bilhassa ilm-i kelâm ve ilmi hadîste derin araştırmaları ve ihtisası vardı. Hazret-i Peygamber'in hayatları ile İmam Süheyl bin Abdullah Tüşterî'nin nutuklarını toplayarak birer eser yazmış ve bir de mantık kitabı kaleme almıştır. Bunlardan başka
tasavvuftan imam Ebil Kasım Abdülkerim Kuşeyrî'nin (vefatı 465 H.) meşhur Risale-i Kuşeyriye'sini hülâsa etmiş ve bir de Risalet ül-Adl yazmıştır 1115 Receb -1703 Kasımda Ağrıboz muhafızlığına ve oradan da Kandiye (Girid) valiliğine tâyin edildi. 1121 Cemaziyelâhır -1709 Ağustosunda tekrar Ağrıboz muhafızlığı ile Ağrıboz ve Karlıeli sancakları verildi ve aynı sene Şevval (Aralık)da Bosna valiliğine naklolundu. zulümden müctenib bir âlice-nab vekili muhterem idi; lâkin zimâm-ı hükümeti il elinde olmağın hizmet-i ibadullah muattal kaldı ve cümle eşirra ayağa kalktı; divan günleri saraya gidilmez oldu; yirmi dokuz sene mukaddem suret bulmuş dâvalar açıldı; Köprülü evlâdından Numan Paşa vezir-i âzam olmuş